Feniksy z Europy Intro do kaliskiej międzynarodowej konferencji naukowej

Na gruzach siadła miasta przeszłość sławna, w zadumie cichej śledząc losy grodu… Wspomniała wszystko co przeżył od dawna, jego los własny wraz z losem narodu (…). Fragment wiersza Stanisława Nowosielskiego wydanego w Kaliskiej Jednodniówce Listopadowej w roku 1928 kojarzy tragiczne losy Polski z historią jej najstarszego miasta. Ostatnie półrocze obfitowało w Kaliszu w wydarzenia wspominające jego pogrom w roku 1914. Teraz czas na retrospekcję wydarzeń chwalebnych. 16 kwietnia bieżącego roku Kalisz będzie miejscem obrad międzynarodowej konferencji naukowej poświęconej odbudowie miast zniszczonych w czasie I wojny światowej. Sympozjum zgromadzi nad Prosną wybitne nazwiska ze świata nauki i pokaże historię innych miast, którym także blisko do symboliki mitologicznego ptaka odradzającego się z popiołów. Już czas pochwalić się Kaliszem i jego heroicznym odrodzeniem. Wydarzenie organizują Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk oraz Uniwersytet im. A. Mickiewicza 

Hiobowe wieści z Europy Pierwsza wojna światowa splotła los Kalisza z kilkoma innymi miastami Europy Zachodniej. Niestety, podobieństwo to objawiło się w gruzach. Odpowiednią ilustracją dla tej tezy jest ukazana obok pocztówka wydana w Imperium Rosyjskim w 1914 roku, zawarta w książce „Miasto ponad ogień i czas. Echa katastrofy kaliskiej w literaturze, grafice i filmie” autorstwa Arkadiusza Błaszczyka. Anioł śmierci – tutaj pod postacią cesarza pruskiego Wilhelma II – trzyma miniatury najbardziej zniszczonych przez pruskie wojska miast Europy. Wśród nich francuskie Reims, belgijskie Leuven, a także Częstochowa i Kalisz. „Swojeobraznyj swietoj” – w dosłownym tłumaczeniu  „Dziwny święty”. To w sposób ironiczny o Wilhielmie II Hohenzollernie, który uważając się za niosącego pokój i dobrobyt, w rzeczywistości przynosił wojnę i śmierć.    Ponad rumowiska Także literatura bardzo szybko opisała losy Kalisza po roku 1914. Tego upadłego, jak również odbudowywanego siłą i wolą jego mieszkańców. Czas powstania z popiołów opisało w wierszach kilkoro autorów. Wśród nich Leopold Kronenberg, w roku 1919:  Lecz cóż to? Słońce?? Spójrzcie w jego blaski, Jakże wspaniałe, jakże dumnie wschodzi! I patrzcie wszyscy! Z porannymi brzaski Wyszli w ulice wszyscy z miasta młodzi. Wszyscy, co zdolni do pracy i silni, Jęli topora, dłuta i osęki; Pracują ciągle wytrwali i pilni – I gruzy nikną pracą wszystkich ręki. Zniknęły zgliszcza! Nowe miasto wstało, Wielkie i piękne, ludniejsze niż stare, Jednym zaś cudem to tylko się stało: Mieszkańcy mieli w swoją przyszłość wiarę! Ruiny Kalisza, bardzo szybko stały się przestrzenią dla wizji architektów i urbanistów. W podobny sposób postępowano w innych ośrodkach miejskich zniszczonych w czasie bitew stoczonych podczas I wojny światowej. Odbudowa/rekonstrukcja miast europejskich zniszczonych między 1914 a 1918 rokiem, widziana jako sieć problemów, działań i strategii, będzie jednym z głównych tematów konferencji „(OD)BUDOWA MIASTA HISTORYCZNEGO. NARÓD, POLITYKA, SPOŁECZEŃSTWO A REKONSTRUKCJE MIAST ZNISZCZONYCH W CZASIE  I WOJNY ŚWIATOWEJ”. Równie ważnym czynnikiem omawianym podczas sympozjum  16 i 17 kwietnia 2015 roku będzie kreowanie tożsamości przez styl wznoszonych budynków. Trudne realia odbudowy Kalisza w latach międzywojennych pokazują wiele aspektów, którymi kierowano się, wznosząc nasze miasto niemal od podstaw. „Styl narodowy”  to jeden z większych problemów warszawskich architektów projektujących odbudowę Kalisza. Przeobrażony w skutek konfliktu światowego krajobraz miast europejskich wpłynął znacząco także na teorie konserwacji i zachowania uszkodzonych, choć nadających się do odbudowy obiektów publicznych. To ze względu na zmiany w postrzeganiu architektury XIX wieku i jej „niedopasowania” do nowych prądów w budownictwie nie podjęto w Kaliszu odbudowy znanych z pocztówek, a spalonych gmachów teatru i ratusza.  Podczas 29. kaliskiej konferencji omówione zostaną zagadnienia związane z  odbudową wielu europejskich miast zniszczonych w 1914 roku. Spotkanie zgromadzi przedstawicieli wielu środowisk naukowych: architektów, urbanistów, konserwatorów zabytków, historyków oraz historyków sztuki. Swoje prelekcje przedstawią absolwenci m.in. Uniwersytetu w Yale (USA), Uniwersytetu w Warwick (Wielka Brytania), Uniwersytetu w Lipsku, Uniwersytetu w Parmie, Uniwersytetu w Berlinie, Uniwersytetu w Splicie, w Bremie, w Jerozolimie, a także rodzimych akademii z Warszawy, Krakowa, Poznania, Wrocławia, Lublina, Łodzi, Katowic, Bydgoszczy, Torunia i Nysy. Kalisz reprezentować będą: prof. Krzysztof Walczak, dr Iwona Barańska, dr Joanna Bruś Kosińska, Maciej Błachowicz, Anna Tabaka, Makary Górzyński, Dominika Płócienniczak oraz skromna osoba autora. Konferencji będą towarzyszyły dwie kameralne wystawy. Część historyczna ukaże odbudowę miasta w okresie międzywojennym. Oprócz tego – portret kaliskiego pejzażu miejskiego nakreślony przez miejscowych artystów.  Zaproszeniem na konferencję niech będzie jeszcze jeden fragment wiersza nauczyciela gimnazjum męskiego im. Adama Asnyka, cytowanego na początku felietonu Stanisława Nowosielskiego (1898-1972): Wznoszą się domy, ciągną się ulice, rąk pracowitych gromada urasta... A ktoś ją wiedzie – zakryte ma lice – wiadomo tylko, że to Przyszłość miasta. Nikt wtedy jeszcze nie mógł wiedzieć, jak będzie wyglądała owa przyszłość.
Mateusz Halak