Nie tylko z „Barbary i Bogumiła” Kaliniec znany (II)

W spektaklu, w którym obecnie występuję około 11 mln Polaków, a za scenariusz odpowiada niejaki Le Corbusier, trudno wskazać czas ostatniego aktu. Wymieniony z nazwiska architekt, uważany powszechnie za „ojca” budownictwa blokowego, w swych planach widział wyburzenie całych miast i zbudowanie ich od podstaw. Pragnął on, by ich architektura opierała się o charakterystyczne „maszyny do mieszkania”, na których atrakcyjność wskazywać miała jedynie idea porządku i użyteczności. Dziś mija 60 lat od wybudowania w Polsce pierwszego bloku z wielkiej płyty. „Kryzys wieku średniego” tysiąca tego typu budynków skutkuje ich nowym wizerunkiem, znanym i oglądanym przez Kaliszan każdego dnia, w kolorach żółtym i niebieskim. O czasach, o których słyszymy chociażby od zespołu Dwa plus Jeden, o prestiżowych restauracjach i hucznych w nich balach – w drugiej części spaceru pomiędzy blokami na Kalińcu i os. XXV-lecia
 

Tam, gdzie fontanny, sklepy, neony, roztańczony, różnobarwny tłum
W ten właśnie sposób charakter miasta opisuje popularny kabaret Hrabi. Jednak czy owa wyliczanka istotnie opiera się jedynie na ironii? Z całą pewnością nie, o czym mogli się przekonać sami Kaliszanie.
W roku 1970 podjęto budowę lokalu, który w późniejszym czasie zaskarbił sobie wśród mieszkańców Kalisza niemałą sympatię, obrazując znaczenie słowa „prestiż”. Restauracja „U Barbary i Bogumiła” od samego początku jej funkcjonowania postrzegana była jako powiew zachodu, a jej lokacja, przy skrzyżowaniu Górnośląskiej i Serbinowskiej, z całą pewnością pomogła jej znacznie w zdobyciu popularności. To właśnie tutaj w latach 70. koncentrowało się życie towarzyskie mieszkańców nowo budowanych dzielnic zachodnich. Warty odnotowania jest zamysł projektantów lokalu, którzy budując dwukondygnacyjny przybytek, zaplanowali zarówno część przeznaczoną dla codziennych gości restauracji, jak i okazjonalną otwartą przestrzeń dla bawiących się. Nie jest to oryginalny projekt, jednak co ciekawe – podział ten znoszono podczas różnorakich okoliczności. Zwłaszcza w trakcie bali sylwestrowych i przyjęć weselnych, trwających tutaj nierzadko od soboty aż do poniedziałku! O takich przyjęciach bowiem, zwłaszcza z udziałem mniejszości romskich, dowiadujemy się od mieszkańców pobliskich blokowisk. Oni właśnie opisują z sentymentem, iż w poniedziałkowe poranki przed „Barbarą i Bogumiłem” można było zobaczyć roztańczone cyganki, w kreacjach mieniących się od cekinów i brokatu. Czy po tak mile rozpoczętym dniu komukolwiek mogłoby przyjść na myśl kultowe zdanie: nie lubię poniedziałku?
Restauracja każdego dnia wabiła do siebie, nie tylko paletą barw, dźwięków i – podobno nie do przechwalenia – sznyclem po wiedeńsku, ale także nową, wówczas kontrowersyjną formą rozrywki, jaką był striptiz. Pierwsze w Kaliszu pokazy nagich tancerek przywodziły tyle samo pozytywnych i negatywnych opinii. Wielu bywalców pytanych o to, w czym tkwił europejski standard restauracji, wskazuje jednak właśnie na tę atrakcję. Warto wspomnieć, iż o randze lokalu świadczyli także jego znamienici goście. „U Barbary i Bogumiła” ustawicznie jadali aktorzy i publika Kaliskich Spotkań Teatralnych, imprezy cieszącej się ogromnym uznaniem zarówno w czasach przeszłych, jak i obecnie.
Warto w tym miejscu wspomnieć, iż w obecnie burzonym hotelu sieci Orbis, zapisał się w historii życia rozrywkowego Kalisza inny lokal – o niezwykle wymownej nazwie „Piekiełko”. Jak dowiedzieliśmy się od mieszkańców okolicy, z końcem lat 70. przejął on znaczną część gości „Barbary i Bogumiła” i zaczął triumfować w kategorii rozrywek (również tych z zacięciem „europejskim”).

Kraina mlekiem płynąca
W naturze większości z nas tkwi dążenie do wygody. Jak ciężko przychodzi człowiekowi rezygnować z dogodności, wie chyba każdy. Przywołując w tym miejscu zwyczaj corannego dostarczania mleka pod drzwi lokatorów, ciężko nam – autorom niniejszego artykułu – wyobrazić sobie dziś podobną sytuację. Spoglądając na ten zwyczaj z ogromnym sentymentem, nie pokusimy się zatem na podważenie zdania, że „były to dobre czasy”. Do takiej odrobiny luksusu z łatwością przywykł każdy, kogo sięga owe wspomnienie.
Jakim poważnym wykroczeniem były więc opóźnienia w codziennym dostarczaniu mleka do sieci Społem? Przed kilkoma dekadami dotkliwie przekonały się o tym osoby, wobec których konsekwencje wyciągnął sam sekretarz wojewódzkiego KC. Wtedy to „osobowy monitoring” miał donieść o owych opóźnieniach w dostarczeniu mleka do największej z sieci sklepów spożywczo-monopolowych. Skazę na opinii systemu naprawiono już jedną wizytą sekretarza (o godz. 4 w nocy!), a cała sprawa zyskała charakter propagandowy.

Co dalej z „maszynami do mieszkania”?
W próbie odpowiedzi na to pytanie, będziemy się posiłkować zdaniami specjalistów. „Na Zachodzie coraz częściej podejmuje się decyzje o zakończeniu żywota bloków czy nawet całych osiedli z minionej epoki. (...) Glasgow – największe miasto w Szkocji – pozbyło się właśnie części osiedla z płyty Red Road (…)”. Jak jednak zdążyliśmy zauważyć – Zachód swoje, Polska swoje. Wybitny inżynier, architekt i urbanista Jan Rutkiewicz w wywiadzie dla portalu onet.pl tłumaczy faktyczny stan bloków i wieżowców wybudowanych w PRL. – To jest sztywna konstrukcja, której nie da się przerabiać (…),mogą postać długo. Opinię o wytrzymałości tych konstrukcji udało nam się usłyszeć również ze strony absolwenta Politechniki Wrocławskiej, który wspominał o sile trzęsienia ziemi, która  by mogła powalić blokowiska, dodajmy: wyjątkowo dużej sile, której w Polskie dotychczas nie odnotowano. Jeszcze jeden aspekt wydaje się być ważnym i wymaga poruszenia. Czy budowniczowie omawianych obiektów dopuszczali ich zestarzenie się? Coraz częściej słychać o tym w kontekście cech architektury modernistycznej Polski Ludowej. O specyfice budownictwa z płyty posłuchać można zapewne w każdej rodzinie. Od okna trochę ciągnie zimnem – któż z lokatorów blokowisk nie ratował się w tej sytuacji ręcznikiem lub kocem? Pewni jesteśmy jednego – jakkolwiek zadbamy o kondycję opisywanych tutaj budynków, w pewnym momencie dojdziemy do wniosku, że architektura ta jest wyjątkowa i warto ją zachować. Co jednak z systemem dociepleń, który burzy odbiór specyfiki budowlanej wspomnianych obiektów? To problem, który rozwiążą kolejne pokolenia.
Za pomoc i chęć dzielenia się wspomnieniami i wrażeniami z wczesnego okresu PRL dziękujemy panu Stefanowi Woźniakowi, który wzbogacił ten artykuł wieloma cennymi uwagami.

 

Mateusz Halak,
Joanna Filipczak