Z dziejów Kościoła baptystycznego w Kaliszu

To jeszcze jedno kolorowe szkło w kulturowej mozaice dawnego Kalisza. O tutejszej wspólnocie baptystów na szczęście jednak nie musimy się wypowiadać wyłącznie w czasie przeszłym. Parafia, choć licząca sobie obecnie niewiele ponad 20 osób, trwa nieprzerwanie od początków XX w., kiedy to przybyli do Kalisza ze Zduńskiej Woli pierwsze trzy rodziny wyznające tę wiarę. O budynku kościelnym, w którym do dziś odbywają się nabożeństwa, a który ukryty jest pośród zabudowań ul. Wroniej i Podgórze, niewiele się jednak mówi. A szkoda, bowiem kreacja jedynego nierzymskokatolickiego kościoła chrześcijańskiego w Kaliszu jest osobliwa...

  Mateusz Halak     Z ziemi angielskiej  do Polski Początki gmin baptystycznych należy ściśle wiązać z ideą reformacji,  ogólnoeuropejskiego ruchu postulującego w początkach XVII w. dogłębną odnowę chrześcijaństwa. Baptyści, podobnie jak pozostali protestanci, pragnęli chrystianizmu opartego na Biblii. Zasadniczą doktryną religii baptystycznej jest dobrowolne, świadome przystąpienie do lokalnej wspólnoty przez przyjęcie chrztu świętego, interpretowanego jako podstawowe wyznanie wiary. Kwestionując chrzest niemowląt, jako praktykę nieposiadającą oparcia w Biblii, odrzucili oni wizję Kościoła jako organizacji przymusowej, do której przystępuje się, można rzec, automatycznie. Tym sposobem pierwsi anglikańscy baptyści przywrócili praktykowany w Kościele czasów apostolskich chrzest dorosłych, przez co przylgnęło do nich przezwisko  „chrzcicieli” (od greckiego baptidzo – chrzcić). Początki ruchu baptystycznego w Polsce datują się na rok 1858. Nim ten odłam angielskiej reformacji dotarł nad Prosnę, jego pierwszym bastionem stała się podwarszawska miejscowość Adamów, gdzie grupa czytelników Biblii postanowiła spontanicznie przyjąć chrzest i utworzyć wzorowany na Nowym Testamencie zbór złożony z osób świadomie wierzących. Od drugiej połowy XIX w. do czasów międzywojennych liczba wyznawców Kościoła baptystycznego na ziemiach polskich cyklicznie się powiększała i u progu II wojny światowej należało do niego już 17.000 dorosłych członków. Na kartach kronik Kalisza stałą obecność baptystów odnotowuje się od roku 1915. Wówczas do tutejszego zboru należeli tylko Niemcy. Dopiero 10 lat później dołączyli do niego także Polacy.    Zbór kaliski Na mocy uchwały zboru w Zduńskiej Woli, podlegającego Łodzi, która od początków XX w. posiadała status centrum polskiego baptyzmu, podjęto decyzję o pracy misyjnej na terenach Kalisza. W treści „Leksykonu kaliskiego” autorstwa Władysława Kościelniaka rok 1915 jest symboliczną datą zawiązania w Kaliszu pierwszego zboru baptystycznego. Ciekawostką pozostaje inny fakt odnotowany w oficjalnym wydawnictwie Kościoła Chrześcijan Baptystów w Kaliszu: „Historia kaliskiego baptyzmu związana jest z dwójką kolporterów biblijnych Albrechta i Ascheldorfa, którzy dotarli do najstarszego grodu w Polsce ok 1871 r. Podczas akcji ewangelizacyjnej zostali  zatrzymani, aresztowani za rozdawanie traktatów biblijnych, przesłuchiwani. Starosta pozostawił ich do decyzji gubernatora. Po czternastu dniach zostali zwolnieni z aresztu (…)”. Informacje o prześladowaniach baptystów w całej XIX-wiecznej Europie, również w Polsce, potwierdza poświęcony dziejom ruchów reformackich na Starym Kontynencie artykułu prof. dr. hab. Tadeusza J. Zielińskiego. Taki stan rzeczy uległ widocznej zmianie w okresie międzywojnia, kiedy to proces nietolerancji w stosunku do Kościoła Chrześcijan Baptystów zauważalnie zmalał. Dla rozwijającej się kaliskiej gminy baptystów kluczową rzeczą pozostawała dostatecznej wielkości siedziba. Od lat 20. XX w. rozrastająca się wspólnota wynajmowała pomieszczenia przy Towarowej 17, a następnie przy Towarowej 13. W listopadzie 1925 r. powstał koncept nowego pomieszczenia na pracę duszpasterską. Zatwierdzony przez Okręgową Dyrekcję Robót Publicznych Województwa Łódzkiego, projekt zboru baptystycznego wykonał prekursor architektury modernistycznej w Kaliszu Albert Nestrypke. Po skorygowaniu planów obiektu (na wyraźną prośbę zgromadzenia baptystów) w kwietniu 1926 r. przystąpiono do budowy obiektu przy ul. Podgórze 1, na działce Marty Kindowej, która – nawiasem mówiąc – związana była ze wspólnotą baptystów w Zduńskiej Woli. Budynek, wzniesiony rękami Polaków, Ukraińców, Rosjan i Niemców, został oddany do użytku 4 lipca 1935 r. Warto nadmienić, iż nabożeństwa odprawiano w niewykończonym obiekcie już od maja roku 1927.  Kaliski zbór liczył na przełomie lat 20. i 30. ubiegłego stulecia około 50 członków. Fakt ten nie pozostał bez wpływu również na kształt architektoniczny kościoła przy ul. Podgórze, o czym  mówi dr Joanna Bruś-Kosińska, historyk sztuki:  – Elewacja frontowa kościoła, ulokowanego w tylnej części działki, jest dość powściągliwa i nie obfituje w detal architektoniczny. (…) Pozostałe dwie elewacje także pozbawione są dekoracji, co niewątpliwie związane było z niskim budżetem inwestorów. Skromność w bryle kościoła, w tym przypadku wymuszona, zgadza się jednak z ogólną doktryną baptystów – mówiącą o prostocie obrządków oraz miejsc, w których się je celebruje. Zbór baptystyczny w Kaliszu po roku 1945 i towarzyszącej mu wojenne zawierusze został przekazany przez masowo emigrującą z naszego miasta społeczność niemiecką Polakom, którzy zostali wówczas największą grupą narodowościową w gminie. W międzyczasie, aż do 1970 r., obiekt przebudowano i zaaranżowano w jego wnętrzu m.in. mieszkania. Dziś budynek ten pozostaje w rękach braci w wierze, jak określano polskich baptystów, i służy ponad 20-osobowej społeczności.    Artykuł powstał  w znacznej mierze na podstawie fragmentów pracy doktorskiej Joanny Bruś-Kosińskiej, autorki monografii architekta Alberta Nestrypke. Serdecznie dziękuję za udostępnienie i komentarz.