Handlówka – wędrówka

Kiedy 21 lipca 1872 r. w sali Magistratu Kaliskiego na wniosek Zgromadzenia Kupców  uchwalono utworzenie szkoły handlowej, nikt nie przypuszczał, że będzie to najbardziej „wędrująca” z placówek oświaty w historii miasta. Dziś, dzień przed 144. rocznicą tamtych wydarzeń, artykuł prezentujący wszystkie siedziby kaliskiej „handlówki”

 „Kto chce osiągnąć duże zyski, ten musi ponosić duże ryzyko” – czytamy na pierwszej stronie „Aforyzmów kupieckich” wydanych przez Polski Przegląd Kupiecki w 1914 r. To credo można rozumieć na wiele sposobów, nie wyłączając z tych interpretacji utworzenia w Kaliszu szkoły handlowej – z polityką na drugim planie, bo wszelka inicjatywa edukacyjna i kulturalna Polaków w XIX w. była przecież silnie tłumiona.
Kaliskiego handlowi, prężnie rozwijającemu się, już w połowie tego stulecia przestał wystarczać dotychczasowy model dopływu pracowników – oparty na ekonomicznym patriarchacie i kształceniu nowych kupców pod kloszem ojców kupców. Przybycie do Kalisza Serbów, Macedończyków, a nawet Szkotów, którzy szukali tutaj schronienia przed prześladowaniami, zapoczątkowało w połowie XIX w. wyraźny podział w handlu. Powstał wtedy handel hurtowy oraz handel dalekosiężny. Zwłaszcza na tym drugim, jak się później okazało, Kalisz „zrobił” świetny interes. Od
3 ćwierci XIX w. zaczął zyskiwać na znaczeniu handel artykułami korzennymi (przyprawami). Tu wiedli prym przybysze z południa Europy. Ci zresztą szybko zasymilowali się z tutejszym środowiskiem, a jako przedsiębiorcy dość szybko bogacili się, czego wyraz stanowiły coraz pyszniejsze kamienice w centrum miasta. Wobec zwiększającego się zapotrzebowania na wykwalifikowanych pracowników handlu, któremu system  tzw. „rodzinnej” rekrutacji nie mógł sprostać, zaczęły podnosić się głosy nawołujące do powołania szkoły kształcącej kadry kupieckie. Tę ostatecznie otwarto dnia 7 grudnia 1872 r.

Wielka włóczęga
W latach 1873-1884 Kaliska Szkoła Niedzielno-Handlowa mieściła się w siedzibie Gimnazjum Żeńskiego. Wraz z 26 stycznia 1884 placówka, z braku możliwości wynajmu większej liczby sal w szkole żeńskiej, przeniosła się w gościnne pomieszczenia Szkoły Ewangelickiej, czyli do kamienicy przy ul. Piekarskiej. Oprócz przedmiotów ogólnokształcących uczono tu rachunkowości, geografii handlowej oraz prawa wekslowego i języka niemieckiego. Sam budynek przy Piekarskiej służył celom edukacyjnym od 1826 r., kiedy to staraniem kolegium kościelnego parafia ewangelicko-augsburska nabyła tę nieruchomość na potrzeby elementarnej szkoły ewangelickiej. W nieco ciasnych pomieszczeniach „handlówka” funkcjonowała w nieistniejącej już dzisiaj kamienicy przy Piekarskiej (przy skrzyżowaniu z Kolegialną), osiągając bardzo dobre wyniki edukacyjne, o czym czytamy w historycznej prasie z tamtego okresu. Na łamach „Kaliszanina” z 1893 roku znajdujemy wzmiankę, że „2 klasowa Szkoła Niedzielno-
-Handlowa prezentowała najwyższy poziom nauczania, a nauka trwała 5 lat”. Status szkoły uległ zmianie w roku 1902. Od tego czasu, jak podaje kalendarz-
-informator, dwuklasowa Szkoła Niedzielno-Handlowa funkcjonowała jako szkoła miejska i doskwierał jej deficyt miejsca i kadry nauczycielskiej. Wobec tego 5 lutego 1904 r. Stanisław Bulewski, ówczesny dyrektor Kaliskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu w Kaliszu, zwołał zebranie organizacyjne, na którym 15 jego uczestników uznało pilną potrzebę stworzenia w Kaliszu (niezależnie od funkcjonującej nadal Szkoły Niedzielno-
-Handlowej) średniej szkoły kształcącej kadry dla handlu, przemysłu i bankowości. Charyzmatyczni członkowie KTWK oraz ponad setka niezależnych osób z Kalisza i okolic (w 1904 r. 135 obywateli miasta Kalisza i ziemi kaliskiej deklarowało pomoc w utworzeniu tutejszej szkoły handlowej) doprowadzili swe prośby do samej Warszawy, gdzie 10 października 1904 r. Ministerstwo Handlu i Przemysłu zatwierdziło „ustawę” (statut) dla Kaliskiej Szkoły Handlowej. Car, zapewne niezbyt cieszący się ze wzrastających potrzeb edukacyjnych Polaków, w czerwcu 1905 r. zezwolił ostatecznie na powołanie szkół prywatnych i miejskich z językiem wykładowym polskim, ale pozbawionych praw państwowych. Przy okazji odebrano też prawa absolwentom tych placówek, pozbawiając ich tym samym możliwość studiowania na wyższych uczelniach w Królestwie Polskim i całej carskiej Rosji. Oto kompromis w wydaniu caratu.
9 stycznia 1906 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Kaliskiej Szkoły Handlowej w budynku R. Frenkla przy ulicy Wiejskiej (dziś K. Pułaskiego), w ogromnej, trzytraktowej prywatnej kamienicy. Pierwszy, skrócony o połowę rok szkolny obejmował 5 klas, 6 oddziałów, w których naukę pobierało 294 uczniów. Warto przypomnieć, że pierwszym dyrektorem szkoły został przybyły z Warszawy Antoni Sujkowski, ceniony geograf, późniejszy wybitny uczony tej dyscypliny, przyszły profesor geografii gospodarczej w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie i prezes Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Do umownego końca XIX stulecia, a więc do roku 1914, wciąż funkcjonowała nad Prosną także Szkoła Niedzielno-Handlowa, kształcąca na szczeblu zawodowym.
We wrześniu 1913 r. kolejny rok szkolny kaliska szkoła handlowa zainaugurowała w nowym, własnym gmachu, z ponad setką sal dydaktycznych. Ważna też była jego dogodna lokalizacja – tuż przy przemysłowej dzielnicy naszego miasta, przy ul. Szkolnej 5.
Mimo tragicznych skutków wybuchu I wojny światowej już 1 września roku 1915 Szkoła Handlowa jako pierwsza w Kaliszu rozpoczęła swoją działalność dydaktyczną, choć znów pod innym adresem. Rok szkolny 1915/1916 rozpoczęto w wynajętym budynku przy obecnej ul. Narutowicza 6, a 1 stycznia 1916 r. szkoła przeniosła się do budynku po dawnym Gimnazjum Żeńskim przy ul. Niecałej 10. Na ulicę Szkolną uczniowie powrócili dopiero we wrześniu 1917 r.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Kaliska Szkoła Handlowa została upaństwowiona, a cały majątek i gmach przejęło państwo polskie. Zmieniono profil nauczania na ogólnokształcący, zaś szkole nadano nazwę Gimnazjum im. T. Kościuszki. Wskutek różnych decyzji Komisji Edukacji w Kaliszu w roku 1934 szkoła handlowa ponownie zmieniła swoją siedzibę. Setka uczniów pobierała naukę w budynku przy ul. Kościuszki 9, czyli w kamienicy rodziny Szrajerów, w której do roku szkolnego 1918/1919 mieściła się pensja p. Wandy Motylewskiej, a później Gimnazjum Związkowe przeniesione do gmachu na ulicy Szkolnej. Trudne warunki tam panujące spowodowały, że szybko podjęto działania na rzecz budowy, z własnego majątku, drugiego gmachu. Przy ul. Legionów 6 w 1937 r. rozpoczęto budowę nowego budynku szkolnego. Ukończono go w ciągu 2 lat. W maju 1939 r. odbyła się uroczystość otwarcia okazałego budynku szkolnego. Znalazło w nim miejsce prywatne czteroklasowe Koedukacyjne Gimnazjum Kupieckie (Zgromadzenie Kupców w Kaliszu) oraz istniejące od 1938 r. Liceum Handlowe. We wrześniu 1939 r. miało podjąć naukę w nowym gmachu 276 uczniów zorganizowanych w 6 klasach gimnazjalnych i w 2 klasach licealnych. Jak wiadomo – dzwonki wówczas nie zadzwoniły, zamiast tego słychać było tylko ryk syren.
Różne zawirowania dziejowe przyczyniły się do wykształcenia nieszablonowego charakteru „handlówki”. W czasie 144 lat funkcjonowania  placówka zbudowała bogate tradycje. „Wydała” też wielu wybitnych absolwentów, którzy wydatnie przyczynili się do rozwoju i propagowania ekonomii wśród społeczeństwa, nie tylko na gruncie kaliskim.