Kaliskie Archiwum Państwowe obchodzi 70 lecie

4 marca 2021 r. przypada jubileusz siedemdziesięciolecia działalności kaliskiego Archiwum Państwowego z którego materiałów i usług może dziś skorzystać każdy

  Słowo „archiwum” oznaczające „uporządkowany zbiór starych dokumentów” wywodzi się z greki i pochodzi od słowa arkhejo, co oznacza wspólne, jawne, publiczne, rejestry, zapiski, akta.
Już w starożytności, władcy dbali o rejestry i zapewniali dostęp do nich wszystkim obywatelom. Wiemy, że w Kaliszu w średniowieczu istniały archiwa miejskie i książęce. Jednak pierwsze podobne w swej funkcji do współczesnego powstało dopiero w XIX wieku. Oto skrócony rys historyczny kaliskich archiwów:

  1825 r. Po kongresie wiedeńskim Kalisz wraz z Królestwem Polskim wszedł w skład zaboru rosyjskiego. Powołano wówczas Archiwum Główne Królestwa, wtedy powstała też pierwsza w Polsce sieć archiwów historycznych obejmująca 8 miast wojewódzkich, w tym jedno właśnie w naszym mieście. W Kaliszu Archiwum Akt Dawnych powołano decyzję Namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka 16 marca 1825 r. Mieściło się ono przy Alei Józefiny w gmachu trybunału. Zgromadzono tu ponad 2800 akt sądowych i staropolskich.

  1888 r. Po reformie sądownictwa w 1876 r. kaliskie archiwum uległo likwidacji, a w l. 1883-1888 r. do Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie wywieziono 7200 jednostek archiwalnych, w tym m.in. przywileje królewskie, księgi i akta miejskie Kalisza. W Kaliszu pozostały tylko akta cechów rzemieślniczych i dokumenty gubernialne, które potem Rosjanie wywieźli do Petersburga. Właśnie dlatego aż do dzisiaj znajdują się tam wszystkie ważne kaliskie dokumenty. Warto również zauważyć, że w latach 80. XIX wieku w archiwum pracowali, w charakterze wolontariuszy Adam Asnyk i Stefan Giller, a w oparciu o badania przeprowadzone głównie w archiwum w 1885 r. Adam Chodyński wydał „Kieszonkową Kroniczkę Historyczną Miasta Kalisza”.

 1920 r. Na mocy dekretu o archiwach z 7 II 1919 r., podpisanego przez naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego, w 1920 r. powołano do życia pierwsze Archiwum Państwowe w Kaliszu. Mieściło się ono ponownie przy Sądzie Okręgowym w Kaliszu. Kierownikiem archiwum był dr Leon Białkowski.

 1926 r. Ze względów oszczędnościowych placówka została zlikwidowana, a zasób wywieziono do Archiwum Państwowego w Poznaniu oraz archiwów stołecznych, w tym m.in. do AGAD i Archiwum Wojskowego.

 1951 r. (4 marca) Na mocy zarządzenia ministra oświaty w 1950 r., rozpoczęło działalność kolejne kaliskie archiwum, jego kierownikiem był Władysław Michałek. 4 marca 1951 r, przyjęto na stan pierwsze materiały. Mieściło się w kilku niewielkich pomieszczeniach o powierzchni 60 m kw., bez sanitariatów w narożnym budynku mieszkalnym przy ulicy Nowotki 2, obecnie ul. Parczewskiego. Tak naprawdę było ono tylko przechowalnią dokumentów, które po pięciu latach odsyłano do Poznania.

 1959 r. Archiwum przeniesiono do XVI-wiecznego budynku pojezuickiego przy ulicy Kolegialnej 4, zmieniono nazwę na Oddział Terenowy. Kierownikiem został Roman Szczepaniak. Placówka nadal podlegała całkowicie pod Poznań, ale otrzymała prawo wieczystego przechowywania akt. Ten awans archiwum był związany z jubileuszem XVIII wieków Kalisza, do którego trwały ogólnopolskie przygotowania. Otworzono tu pracownię naukową i skromną działalność popularyzatorską.

 1976 r. W związku z nowym podziałem administracyjnym kraju, Kalisz został stolicą województwa, archiwum przekształcono w Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Kaliszu. Jego dyrektorem została dr Mirosława Lisiecka. Pracowali tam dalej jego dawni kierownicy W. Michałek i R. Szczepaniak. Nadal mieściło się przy ul. Kolegialnej.

 1984 r. Utworzenie Archiwum Państwowego w Kaliszu zgodnie z ustawą o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach.

 1992 r. Archiwum przeniosło się do nowej, zdecydowanie większej siedziby przy ul. Złotej 43. Łączny metraż wszystkich pomieszczeń wynosił ponad 526 m kw., co umożliwiło lepsze rozmieszczenie i konserwacje archiwaliów. Utworzono dobrze wyposażoną pracownię konserwatorską, nareszcie dokumenty przechowywano w odpowiednich warunkach temperatury i wilgotności. Utworzono też  pracownię naukową, co dało lepszy dostęp naukowcom i regionalistom do materiałów o wartości historycznej.

 2005 r. Przeniesiono archiwum na ulicę Poznańską 207 do wyremontowanego i przebudowanego budynku po byłych magazynach jednostki wojskowej. W 2007 r. dyrektorem placówki zostaje dr Grażyna Schlender.
Obecna siedziba Archiwum Państwowego w Kaliszu mieści się na oddzielnej działce o powierzchni 2744 m2, co ważne, z własnym parkingiem. Budynek jest jak nigdy w historii przygotowany do przechowywania i publicznego udostępniania dokumentów. Ma ok. 2100 m2 powierzchni użytkowej, z czego na magazyny przypada 980 m2. Archiwum ma własną kotłownię, podnośnik dla niepełnosprawnych. Archiwum zatrudnia 18 osób i posiada obecnie 340.000 jednostek archiwalnych (które zajmują 4 kilometry).

Z archiwum korzystać możne każdy

–  Ta nowoczesna siedziba prowadzi politykę otwartych drzwi, korzystać z niej mogą nie tylko naukowcy, ale także regionaliści, genealodzy i młodzież szkół średnich.  Każde stanowisko wyposażyliśmy w komputer. Nastawiamy się na popularyzację wiedzy archiwalno-historycznej. Organizujemy wystawy, konkursy, lekcje archiwalne. Cały czas prowadzimy działalność naukowo-badawczą. Archiwum od 2007 roku wydało aż 28 książek, czyli średnio powstawały tu 2 książki rocznie. Są to książki propagujące przede wszystkim historię regionu i nasze zbiory archiwalne, poświęcone m.in. historii kaliskiego więzienia, powstaniu wielkopolskiemu, żołnierzom wyklętym ziemi kaliskiej i legionistom internowanym w Szczypiornie. Zorganizowaliśmy  kilka poważnych konferencji naukowych. Na  przykład „Calisiana rozproszone” poświęcone dokumentom dotyczącym Kalisza, które wojny i zmiany administracyjne rozproszyły po całej Polsce. 

  Obecnie najcenniejsze dokumenty związane z naszym miastem znajdują się głównie w archiwach w Warszawie, Poznaniu i Łodzi. Wydaliśmy dwie publikacje dzięki którym można odnaleźć calisiana przechowywane w innych archiwach w Polsce – powiedziała dyrektor archiwum dr Grażyna Schlender.
Archiwum posiada także nowoczesną stronę internetową www.archiwum.kalisz.pl, na której znajduje się poradnik genealoga, a także kącik dla archiwistów rodzinnych. W formie online udostępniono tam Kaliskie Archiwum Filmowe, czyli  spotkania ze świadkami historii.  Ze strony internetowej jest też dostęp do portalu szukajwarchiwach.gov.pl, gdzie zgromadzono już ponad 45 milionów skanów z całej Polski, w tym 1.500.000 z naszego archiwum. Użytkownik może też pobrać bez opłat w trybie online  wydane przez nas książki.
  Warto wiedzieć, że kaliskie Archiwum jest urzędem administracji państwowej specjalnej, to znaczy że gromadzi, przechowuje wieczyście i udostępnia dokumentację o wartości historycznej. Jest też urzędem wiary publicznej, uprawnionym do wydawania uwierzytelnionych odpisów zaświadczeń i kopi z przechowywanych materiałów. Są one dowodem dla sądów i ZUS. Jest także placówką naukowo badawczą i kulturalno-oświatową.
  Zasoby kaliskiego archiwum wciąż się powiększają. Trafiają tu akta z różnych instytucji, głównie państwowych i samorządowych, jak i od osób prywatnych, które przekazują tu swoje archiwa rodzinne.
Jeżeli tempo przyjmowania dokumentów się utrzyma, to za 7 lat w archiwum kaliskim zabraknie miejsca na ich magazynowanie. Czeka  je albo rozbudowa, albo kolejna przeprowadzka.
           (red)