Kobieta motyl

Moda i nieprzemijająca uroda kaliszanek

Czy świat ludzi z upływem wieków zmienia się, czy też wręcz przeciwnie - zawsze w swoim zrębie pozostaje taki sam? Brakuje jednoznacznej odpowiedzi. Jedno jest pewne, mimo przemijających mód i poglądów, kaliszanki wciąż pragną się podobać. I te zalotne i tajemnicze, nieurodziwe i pozornie pospolite, a jednak często zachwycające; wszystkie w jakiś sposób są piękne. Bez kobiecej urody czas miniony i obecny utraciłaby większość ze swoich powabów

Kobieta gotycka to tajemnica i  mistycyzm. Wysmukła niczym katedra o małych różanych ustach, trochę ascetyczna, a jednak zmysłowa, mimo że wszelkie krągłości ciała ukryte są w zakątkach aksamitnej sukni. Taką kobietę można zawsze wielbić i nigdy nie zrozumieć. Nic dziwnego, że jej rysy nadano najważniejszej kobiecie chrześcijaństwa Madonnie. I dziś Maria wyobrażona na średniowiecznym poliptyku Mistrza z Gościszowic z kolegiaty zachwyca rzeczywistą urodą. Czy do tego ideału zbliżała się pierwsza sławna z pobożności kobieta mieszkająca nad Prosną św. Jolanta, księżna kaliska.? Niestety wszystkie znane portrety władczyni powstały w wyobraźni artystów. Najdawniejsze mieszkanki grodu żyją tylko na kartach dawnych dokumentów. Mijają kolejne epoki. Wskazówka zegara zatrzymuje się na osiemnastym stuleciu.

Święte w rokokowym buduarze…
Wiek ten przynosi wizerunek pięknych dam sportretowanych pod postacią zalotnych świętych. To nie są rzeczywiste postacie, ale idealne wyobrażenia kobiecości. Jedno z nich pokazuje obraz umieszczony w zwieńczeniu bocznego ołtarza kaliskiej bazyliki. Św. Helena, odziana w najmodniejszą suknię prosto z Paryża, jest tak wytworna jakby całe życie spędziła na dworze Ludwika XVI. Ascetyczna cesarzowa żyjąca w IV w. byłaby zapewne bardzo zdziwiona, widząc siebie w tak delikatnej postaci. Tylko wielki drewniany krzyż w jej rękach przypomina, że dla chrześcijańskiego świata pozostaje ważną osobistością. Malowane męczennice tych czasów tylko dla pozoru trzymają narzędzia swej okrutnej męki. W pacyfistycznym wieku XVIII damy były torturowane najwyżej w chorobliwych rojeniach markiza de Sade. Ich bieluchne rączki zamiast czaszek i krzyży chętniej dzierżyły najnowszy francuski romans jak choćby „Nową Heloizę” Jana Jakuba Rousseau.

…i rzeczywiste
kobiety
W przeciwieństwie do nich pani kasztelanowa Marianna Zbijewska (zm. 1782 r.), znana z portretu reprodukowanego w katalogu zabytków powiatu kaliskiego, nie była pięknością. Malarz pokazał kobietę w średnim wieku. Ozdobą tej wydawałoby się pospolitej twarzy o perkatym nosie pozostają jednak mądre ciemne oczy, w których kryje się skarga na upływ czasu. Jego działanie zmienia powoli zalotną dziewczynę w stateczną matronę. Ostatnie blaski wieku średniego ożywia wewnętrzny urok, płynący z doświadczeń i braku złudzeń. To uroda niedostępna pięknej, ale często bezmyślnej młodości. Portretowana dama chyba wiele przeżyła, bo i życie ówczesnych kobiet do łatwych nie należało. Liczne i bolesne porody, częsta utrata dziecka - oto zwyczajne koleje losu. Pod pewnym względem uboższym dziewczynom może nawet lepiej się wiodło. Bogate także w sprawach miłości nie były paniami swojego losu. Tylko tym, które nie miały nic, wolno było kochać równie biednego wybranka…
Mimo strojnej w koronki francuskiej sukni, kasztelanowa sprawia wrażenie osoby energicznej i umiejącej zarządzić rodzinnym majątkiem. Nie zapomina jednak przy tym, że przede wszystkim jest kobietą i na swój sposób stara się być zalotna. Dłonie, pewnie spracowane, bo przecież tyle trzeba zrobić w mężowskim dworze, ściskają z gracją niewielki bukiecik kwiatków. Śnieżnobiała cera - efekt nałożenia wielu warstw pachnącego pudru - bardzo w tym czasie modna koronkowa „obróżka” wokół szyi oraz tzw. duży dekolt i wycięcie nadające sylwetce kształt osy - oto elementy osiemnastowiecznego seksapilu. Wizerunek Marianny Zbijewskiej jest jednym z najstarszych obrazów rzeczywistej kobiety związanej z naszym miastem.
Do buduarowego ideału zbliżają się dwie nieznane panie z obrazu „Suplikacje do św. Józefa”. Płótno przedstawia okoliczną szlachtę i mieszczaństwo wznoszące prośby do Cieśli z Nazaretu. W sportretowanych damach można się zatem domyślać zamożnych mieszkanek Kalisza lub okolic. Zwracają uwagę jasne muślinowe sukienki i delikatna cera z lekko zaróżowionymi policzkami. Ówczesne elegantki dla uzyskania takiego efektu przecierały lica serwantką z koziego mleka, a naturalny rumieniec pojawiał się dzięki działaniu wyciągu z poziomek. Szkoda, że malarz Godzki, autor wizerunku, uważny obserwator, nie mógł przedstawić bardziej ukrytej części kobiecego ubioru - aksamitnych pantofelków. W połączeniu z szeleszczącą od nagromadzonych tkanin suknią i wachlarzem takie buty sprawiały, że ówczesne damy poruszały się niczym baletnice. Roztańczonym krokiem żegnały świat, którego kresem były rozbiory Polski oraz śmierć królowej Francji i mody -  Marii Antoniny.
Wszystko dla pań
W różnorodnej galerii kobiecych portretów pojawiają się panie z czasów Księstwa Warszawskiego. Czy kaliszanki tych czasów były tak odważne, że na gołe ciało nakładały suknie z delikatnych, niemal przezroczystych jak firanka materiałów? Jest też smutna i czarna sukienka z okresu powstania styczniowego, kiedy polskie miasta zmieniły się w wielki magazyn żałobnej mody.
Zbliża się koniec XIX w.; wizerunek miasta i kobiety ulega kolejnej przemianie. Eleganckie sklepy nęcą bogactwem kreacji i luksusowych towarów.  Otwarcie w 1902 r. kolei pozwala kaliszankom na sprowadzania strojów jeśli nie z Paryża, to przynajmniej z Warszawy i zagranicznego niemieckiego Wrocławia. Włosy upięte w charakterystyczne cebulowe koki są skrywane w monstrualnych kapeluszach. Ileż to razy, a więc bezskutecznie, będzie napominać elegantki miejscowa gazeta „Kaliszanin”, prosząc o zdejmowanie nakrycia głowy w teatrze, aby nie przysłaniać widoku sceny innym widzom. Znamienne, że prasa, krytykująca kobiecą próżność, napędza jednocześnie koniunkturę, umieszczając na swoich łamach anonse firm produkujących kosmetyki i pierwsze konfekcyjne stroje. Dzięki nim ówczesne panie mogły się poczuć bardziej atrakcyjne.
 
Nie każdy jest dżentelmenem
Bardziej poważna jest kwestia kobiecej zależności od świata mężczyzn. „(…) skromnie i dobrze wychowana dziewica rumieni się sama przed sobą, rozmawia ze swoimi przyjaciółkami jakby mężczyzna był w ich towarzystwie” - zalecał „Kaliszanin” z 1884 r. Ale panie nie chcą już tak żyć. Podejmują pierwsze samodzielne prace i próbują własnych sił na polu literatury i sztuki. To nie zawsze podoba się panom. Nieznana, ale z pewnością męska i niechętna „emancypowaniu się”, ręka z pocz. XX w. dopisała na egzemplarzu „Kaliszanina” obok tekstu kobiety: „nadobna autorko – dziś już zapewne stara babo”. Aż trudno uwierzyć, kiedy tyle się słyszy o minionej galanterii tamtych czasów, czasów, które ponad piękno pierwszej młodości bardziej ceniło kobiecość w pełni rozkwitłą.

Moda i piękno nie przemijają nigdy
Patrząc na kaliszanki epoki stringów, śmiało plotkujące w kawiarniach (rzecz nie do pomyślenia przed stu laty) i prezentujące swoje opalone na solarium ciała, trudno nie dostrzec nici wiążącej z dawnymi czasami. Jedno jest pewne, w pełni wyzwolona i upodobniona do mężczyzny dama utraci swą najważniejsza broń w odwiecznej walce płci – kobiecość, czyli zdolność uwodzenia już tylko nominalnych panów świata.