Książka „Niepodległościowcy Wielkopolski południowo-wschodniej (ziemi kaliskiej) w świetle materiałów archiwalnych”

Na lokalnym rynku wydawniczym pojawiła się niezwykle interesująca książka pt. „Niepodległościowcy Wielkopolski południowo-wschodniej (ziemi kaliskiej) w świetle materiałów archiwalnych”. Została ona wydana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu w ramach akcji „Archiwa Rodzinne Niepodległej”

– Główną ideą było  ukazanie sylwetek polskich patriotów, którzy walczyli o wolną Polskę różnymi metodami na przestrzeni wieków, przez pryzmat materiałów archiwalnych, które dokumentują ich życie i działalność. Publikacja opisuje łącznie 70 osób: dowódców wojskowych, polityków, społeczników, duchownych, którym na sercu głęboko leżało dobro Ojczyzny, począwszy od potopu szwedzkiego, na okresie II RP kończąc. Bohaterowie są związani ze sobą urodzeniem lub działaniem na terenie Wielkopolski południowo-wschodniej – mówi  Dyrektor Archiwum Państwowego w Kaliszu i redaktor wydawnictwa dr Grażyna Schlender. 

Publikację otwiera słowo od wydawcy i wprowadzenie. Dzięki temu czytelnik może lepiej zrozumieć realia poszczególnych epok, zapoznając się z kontekstem historycznym. Biogramy zostały przedstawione w porządku alfabetycznym, a każdym z nich przyporządkowano do 14 okresów historycznych. Otwiera je Franciszek Alter, a zamyka Józef Zaremba. Chronologicznie najstarszym bohaterem jest Klemens Kordecki – obrońca Jasnej Góry w czasu potopu szwedzkiego. Józef Miaskowski reprezentuje czasy Sejmu Czteroletniego i walki o prawa mieszczan. Stanisław Fiszer otworzył epokę walk z zaborcami, a Cyprian Godebski większości kaliszan kojarzy się z wojnami napoleońskimi. Czas spisków patriotycznych i powstań narodowych reprezentują m. in. Bonawentura i Wincenty Niemojowscy, związani z podkaliskim Marchwaczem. W Kosmowie urodził się Stefan Garczyński – przyjaciel Adama Mickiewicza, poeta powstania listopadowego. 

Ważną postacią jest Wojciech Lipski – ziemianin z Lewkowa zaangażowany w przebieg Wiosny Ludów w powiecie ostrowskim i odolanowskim. Ks. Stanisław Rymarkiewicz niósł pomoc powstańcom styczniowym działając na terenie zaboru pruskiego. 
Pierwszą zapowiedzią końca zaborów była rewolucja 1905 r. Sławomir Czerwiński za udział w strajku szkolnym został wówczas usunięty ze szkoły, po latach los się odwrócił – stanął na czele Ministerstwa Oświaty i stworzył nowoczesne polskie szkolnictwo doby międzywojnia. Warto wspomnieć także mjr. Stefana Waltera – dowódcę 29 Pułku Strzelców Kaniowskich i Stanisława Skarżyńskiego, który odniósł rany w 1920 r., a po 13 latach wyruszył w podróż lotniczą z Warszawy do Brazylii. Przeleciał samotnie nad Atlantykiem 3500 km. W publikacji znajdziemy dwie kobiety: twórczynię i opiekunkę kaliskiego muzeum Halinę Kożuchowską i pierwszą parlamentarzystkę z ziemi kaliskiej Marię Moczydłowską – współpracowniczkę ks. Wacława Blizińskiego z Liskowa. Jak widać, o wolną Ojczyznę walczyli przedstawiciele szlachty, mieszczanie, inteligencja, wojskowi, czy duchowni. Robili to na wiele sposobów – orężem, dyplomacją, poprzez krzewienie kultury narodowej, pracy organicznej i u podstaw. Szeroki wachlarz poszczególnych warstw społecznych i metod działania na przestrzeni niemalże 300 lat stanowi niewątpliwy walor tej książki.

Największą wartością publikacji są materiały źródłowe. Kaliscy archiwiści wykonali iście benedyktyńską pracę realizując kwerendy w 29 instytucjach na terenie całego kraju, m.in. w sieci Archiwów Państwowych, archiwach kościelnych, wojskowych, muzeach i bibliotekach. Dzięki temu w książce zawarto aż 384 wartościowe ilustracje, opatrzone fachowymi opisami. Znajdziemy pośród nich m. in. akty metrykalne i akty urzędów stanu cywilnego, dokumenty administracyjne listy, życiorysy, testamenty, karty meldunkowe, akta instytucji wymiaru sprawiedliwości oraz wojskowe akta personalne i odznaczeniowe. Dokumenty te, z uwagi na m. in. przeszłość zaborczą ziem polskich, zostały sporządzone w języku polskim, łacińskim, niemieckim i rosyjskim. Wiele z nich zostało po raz pierwszy wyciągniętych na światło dzienne. Na dowód tego, że nasza lokalna historia jest wciąż żywa, a na jej ślady można nadal natrafić, autorzy książki w niektórych przypadkach pokusili się o udokumentowanie ich na współczesnych fotografiach. Dodatkowo autorom zależało na tym, by dotrzeć do wizerunków bohaterów biogramów, lub (w przypadku, gdy to okazało się niemożliwe) do ich własnoręcznych podpisów i herbów. Dzięki takiemu zabiegowi bohater staje się nam „bliższy”. Warto dodać, że ilustracje wydrukowano w kolorze, na dobrej jakości papierze, a książka oprawiona w twardą oprawę liczy aż 436 stron!

Omawiane wydawnictwo zostało zaopatrzone w fachowy aparat pomocniczy w postaci wykazu skrótów, indeksu osobowego, indeksu rzeczowego, bibliografii, dodatkowej listy patriotów nieujętych w publikacji, streszczenia angielskiego. Czytelnik może z łatwością dotrzeć do interesujących go bohaterów lub uzupełnić swoją wiedzę w oparciu o inne wydawnictwa nawiązujące do danego zagadnienia. 
Książka została zrecenzowana przez dwóch przedstawicieli nauki. Prof. dr hab. Jerzy Pietrzak z Uniwersytetu Kaliskiego im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego w Kaliszu i dyrektor Archiwum Państwowego w Piotrkowie Trybunalskim dr Tomasz Matuszak wskazali na ogromną wartość tej książki – zgromadzenie w jednym miejscu wielu cennych archiwaliów, pochodzących z różnych instytucji, sieci Archiwów Państwowych, kościelnych i wojskowych, muzeów i bibliotek. To z kolei siłą rzeczy kreuje w czytelniku pożądane postawy patriotyczne. Wielość wykorzystanych nowych źródeł może stanowić przyczynek do dalszych badań. Wedle opinii recenzentów, publikacja może stanowić punkt wyjścia do zredagowania kolejnej, a może i całej serii wydawniczej. 

Publikacja ukazała się pod redakcją dr Grażyny Schlender, a zespół autorski tworzyli pracownicy Archiwum Państwowego w Kaliszu: dr Anna Bestian-Zając, Edyta Pietrzak, Grzegorz Waliś i Estera Wałęsa. Okładkę zaprojektował Maciej Garbowicz, za druk odpowiada firma Edytor Kalisz, a za streszczenie w języku angielskim Caryl Swifft. Uroczysta promocja odbyła się 11 marca 2024 r. w Villi Calisia, a uczestniczyli w niej m. in. przedstawiciele władz wojewódzkich, miejskich, instytucji kultury i nauki. Wydawnictwo spotkało się z ogromnym zainteresowaniem – i słusznie – gdyż na naszym terenie do tej pory ewidentnie brakowało takiego właśnie opracowania. 
Książkę można nabyć w cenie 100 zł w siedzibie Archiwum Państwowego w Kaliszu przy ul. Poznańskiej 207 (płatne przelewem na konto). Szczegółowe zasady dokonywania płatności są dostępne pod linkiem: https://www.archiwum.kalisz.pl/wydawnictwa. W sprawie zakupu wydawnictwa można kontaktować się z Archiwum pod numerem telefonu: 767 10 22 wew. 6. 

Źródło: 
Archiwum Państwowe 
w Kaliszu