Może w Kaliszu stanie pomnik Marii Dabrowskiej

W kulturalnym życiu Kalisza  bieżący rok 2024 będzie – po Roku Fibigerów i Roku Kościelniaków – Rokiem Marii Dąbrowskiej. Powołano społeczny komitet i ustalono program zawierający sporo interesujących zamierzeń. Nie ma jednak wśród nich zapomnianej już, zrodzonej ćwierć wieku temu, idei upamiętnienia autorki „Nocy i dni” poświęconym jej pomnikiem, a mają je Adam Asnyk (od 1960 roku na plantach przy placu Jana Pawła II) i Maria Konopnicka (od 1969 roku na skwerku przy zbiegu Ułańskiej i Nowego Światu).
    

Dąbrowska już za życia  miała świadectwa społecznego szacunku i wdzięczności za jej umiłowanie kaliskich stron rodzinnych, za wiele pięknych, poświęconych Kaliszowi fragmentów w jej wielkiej, sławnej powieści. W 1960 roku, w którym świętowano jubileusz 18 wieków Ptolomeuszowej Kalisii,  pani Maria otrzymała godność Honorowego Obywatela Miasta Kalisza, a po śmierci (zmarła 19 maja 1965 roku) jej pamięć utrwalono wieloma istniejącymi w mieście, nawiązującymi do „Nocy i dni”,  trwałymi „pamiątkami”.

    Najwidoczniejsze są te w krajobrazie Kalisza – to zbudowane w latach sześćdziesiątych osiedle mieszkaniowe, które  nnazwano „Kaliniec”, z ulicami Serbinowską oraz  Barbary i Bogumiła. Jest też tutaj prowadząca od Serbinowskiej w głąb osiedla  mała, krótka i niewidoczna, wstydliwa dla kaliszan i władz miasta, ulica Marii Dąbrowskiej. Na Kalińcu przy ul. Górnośląskiej istniała swego czasu cukiernia ”Agnisia”, a na skrzyżowaniu tej ulicy z Serbinowską restauracja „U Barbary i Bogumiła”. Na ścianie kamienicy przy ul. Babina 2, gdzie znajdowała się dziewczęca pensja prowadzona przez panią Helenę Semadeniową, umieszczono pamiątkową tablicę  z imieniem uczennicy Marii Szumskiej, przyszłej „kaliskiej” pisarki. Szkoła Podstawowa przy ul. Polnej nosi jej imię, a na frontonie znajdującej się przy Głównym Rynku kamienicy z arkadami, widnieją medalionowe rzeźby  z głowami tych, co „sławią nasz gród”: Adama Asnyka, Marii Konopnickiej, Stefana Rogozińskiego i Marii Dąbrowskiej.
    Największy, światowy rozgłos, przyniósł pisarce piękny film Jerzego Antczaka „Noce i dnie”, który we wrześniu 1975 roku właśnie w Kaliszu miał swoją ogólnopolską premierę, zaś wyprodukowany z filmowego materiału serial wciąż jest obecny na telewizyjnych ekranach nie tylko w Polsce. W dworku w Russowie, który był jej rodzinnym domem, w 1971 roku otwarto przyciągające turystów z kraju i ze świata  Muzeum Literackie Marii Dąbrowskiej. W parku z malowniczymi stawami jeszcze do niedawna przez kilkanaście lat odbywały się barwne, letnie festyny „Niedziele u Niechciców”.

Wszystko tu takie piękne

    Pisarka przez całe życie nosiła w sobie to jakże bliskie jej miasto, choć nie znajdziemy go już w napisanych po „Nocach i dniach” utworach. .

    Swój serdeczny stosunek do kaliskich, rodzinnych stron,wyraziła w liście napisanym w maju 1957 roku do czytelników pierwszego numeru miesięcznika „Ziemia Kaliska”.

    Postawimy Dąbrowskiej pomnik      

    Idea upamiętnienia sławnej pisarki pomnikiem „zakiełkowała” najpierw na łamach „Ziemi Kaliskiej”, podchwyciło ją „Życie Kalisza”, także miesięcznik „Kalisia”, propagowali ją działacze Towarzystwa Miłośników Kalisza i przedstawiciele środowisk kulturalnych. W listopadzie  1988 roku z myślą o przypadającej 6 pździernika 1989 roku setnej rocznicy śmierci pisarki podjęto pierwsze kroki w celu urzeczywistnienia tej idei. W lokalnej prasie, a także w stołecznym kwartalniku „Kaliszanie w Warszawie” podano informację,  że Rada Miejska Kalisza  podjęła uchwałę „w sprawie wyrażenia woli na wzniesienie w Kaliszu pomnika Marii Dąbrowskiej”. Zarząd Miasta zdecydował o powołaniu Społecznego Komitetu Budowy na czele z ówczesnym przewodniczącym Rady prof. Jerzym Rubińskim, przedyskutowano propozycję ogłoszenia  ogólnopolskiego konkursu na pomnik i ewentualnej jego lokalizacji (osiedle Kaliniec, park miejski, może planty w pobliżu ulicy Wodnej), utworzono też bankowe konto.
  

 Swego czasu zorganizowano publiczną zbiórkę na pomnik Dąbrowskiej, wystawiając w dniach od 8 czerwca do 31 grudnia 2000 roku w holu Ratusza okazałą „skarbonkę”. Rezultat tej mało efektywnej formy kwestowania okazał się mizerny, podobnie  jak apel o wpłacanie pieniędzy na pomnikowe konto. Mimo iż wiernymi orędownikami idei budowy byli red. Bożena Szal z „Ziemi Kaliskiej” oraz miejski radny Tadeusz Berczyński i choć mijały kolejne, związane z Marią Dąbrowską jubileuszowe okazje, to sprawa jej pomnika uległa, niestety,  skutecznemu, trwajacemu do dziś wyciszeniu.

    Może obecny Rok Dąbrowskiej i przypadająca w przyszłym roku 60. rocznica śmierci pisarki sprawi, że ożyje temat postawienia jej w Kaliszu - tak jak Asnykowi i Konopnickiej -  pomnika. Ja, urodzony w Russowie kaliszanin, nigdy nie przestałem wierzyć w tę trwałą, widoczną w pomnikowej formie,  obecność autorki „Nocy i dni” w naszym mieście.
                                                                    Zbigniew Kościelak. Tel.: autora 515-477-178