Pionierska książka wskazująca drogę do prawdy

W ostatnim czasie na rynku wydawniczym pojawiła się książka pt. „Konspiracja antykomunistyczna w Wielkopolsce południowo-wschodniej w latach 1945-1956”, wydana przez Archiwum Państwowe w Kaliszu. Książka jest pierwszym opracowaniem na temat struktur oraz ludzi Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta” na ziemi kaliskiej i likwiduje białą plamę obejmującą 11 mrocznych lat stalinizmu.

  Wedle słów jej redaktora naukowego, dr Grażyny Schlender - publikacja stanowi hołd dla często bezimiennych żołnierzy drugiej partyzantki Ziemi Kaliskiej, którzy prowadzili nierówną walkę z systemem komunistycznym i ponosili największe ofiary. Książka jest pierwszym opracowaniem na temat struktur oraz ludzi Wielkopolskiej Samodzielnej Grupy Ochotniczej „Warta” na ziemi kaliskiej i likwiduje białą plamę obejmującą 11 mrocznych lat stalinizmu.

   Książka składa się z dziewięciu artykułów, z których pięć poświęcona jest  terytorialnym strukturom WSGO "Warta" i, wchodzącym  w skład organizacji, zbrojnym oddziałom partyzanckim.   Z kolei cztery artykuły opracowane są w ujęciu tematycznym i dotyczą: niepodległościowych organizacji młodzieżowych, roli aparatu bezpieczeństwa w likwidacji podziemia zbrojnego oraz procesów żołnierzy podziemia niepodległościowego przed sądami doraźnymi KBW. Przedstawiono także źródła do dziejów  zbrojnego podziemia antykomunistycznego w zasobie IPN Oddział w Poznaniu.

   WSGO „Warta” została powołana  10 maja 1945 roku w  Ostrowie Wielkopolskim przez ppłk. Andrzeja Rzewuskiego ps. „Hańcza”, ostatniego dowódcę obwodu poznańskiego AK.  Miała zastąpić pustkę polityczną i wojskową po tym jak 19 stycznia 1945 r. płk Leopold Okulicki rozwiązał Armię Krajową. Ta powojenna partyzantka - WSGO „Warta” opierała się na strukturach AK. „Warta” była organizacją składającą się z Naczelnej Komendy stacjonującej w Poznaniu, jednostek stałych, to jest inspektoratów, obwodów i placówek oraz mobilnych oddziałów zbrojnych.W skład WSGO „Warta” na terenie całej Wielkopolski wchodziło 7 inspektoratów. Zaś na terenie ziemi kaliskiej dwa. Największy Inspektorat Ostrowski nosił kryptonim „Szamotuły”, a w jego skład, prócz powiatu ostrowskiego wchodził powiat   kępiński i krotoszyński, zaś powiat jarociński znajdował się w obwodzie „Warty”, którego stolicą był Pleszew. Drugim dużym inspektoratem na tym terenie był Inspektorat Kaliski krypt. „Nowy Tomyśl”. W jego skład prócz powiatu kaliskiego z Kaliszem wchodził powiat Turek. 

   Należy podkreślić, że to właśnie z Inspektoratem Ostrowskim powiązane były duże oddziały partyzanckie. Były to m.in.  ugrupowanie Ludwika Sinieckiego ps. „Szary” liczące ok. 60 partyzantów;  oddział ppor. Zygmunta Borostowskiego ps. „Bora” był aktywny szczególnie na terenie powiatów jarocińskiego, a przede wszystkim krotoszyńskiego, oddział wsławił się zlikwidowaniem dawnego bohatera i uczestnika powstania wielkopolskiego, a w 1945 znienawidzonego zastępcę komendanta UB w Krotoszynie ppor. Ignacego Synowca. Następnego dnia 26 maja 1946 oddział stoczył ciężką bitwę pod Benicami, w której zginął dowódca ppor. Borostowski. Zaś Feliks Pałys ps. Kwiatkowski, żołnierz AK stworzył w Moszczance koło Ostrowa własną placówkę, która w czerwcu 1945 weszła w skład WSGO „Warta”.  Osłonę dowództwa inspektoratu w Ostrowie zapewniał oddział por. Jana Kempińskiego ps. „Błysk”, który wcześniej działał w AK i w NSZ w Górach Świętokrzyskich.   Oddział Błyska stoczył dużą bitwę 22 X 1945 pod Odolanowem, gdzie został rozbity przez siły NKWD, KBW i UB. Autorzy podkreślili, że była to ostatnia bitwa stoczona przez partyzantów WSGO „Warta” w Inspektoracie Ostrowskim.

     W książce czytelnik znajdzie też najbardziej bezkompromisowe zgrupowanie WSGO „Warta”  dowodzone przez Franciszka Olszówkę ps. „Otto”. Partyzanci Olszówki w odwecie za krwawą kępińską noc czyli wymordowanie przez UB kilkunastu przypadkowych mieszkańców Kępna zdobyli Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa w Kępnie. Zginęło wówczas 8 funkcjonariuszy wraz z komendantem placówki UB i częścią rodziny komendanta, którą tam ściągnął żeby ich chronić przed oddziałem „Otta” .  Po tej krwawej i skutecznej akcji Franciszek Olszówka stał się wrogiem publicznym całego komunistycznego sytemu bezpieczeństwa. Ostatecznie zdradzony zginął  8 lutego 1946 w Pisarzowicach, zastrzelony przez oficera KBW. Cała ta akcja jest dokładnie opisana w książce.

     W książce obszernie omówiono powiat kaliski, którego specyfika była zupełnie inna niż powiatu ostrowskiego. Po pierwsze nie było tu doświadczonej kadry oficerskiej, bowiem kwiat kaliskiej opozycji zginął w czasie wojny walcząc z Niemcami. Tylko w ostatniej masowej egzekucji przeprowadzonej 19 stycznia 1945 r., na cztery dni przed wejściem do Kalisza Armii Czerwonej, Niemcy rozstrzelali w lasach skarszewskich 56 członków AK. Dlatego 10 maja 1945 ppł Andrzej Rzewuski utworzył w Kaliszu tylko Komendę Obwodu. Na jej czele stał  Albin Lisewski, któremu podlegało miasto i Nikodem Fibinger szef powiatu kaliskiego. Dopiero w czerwcu powołano Inspektorat Kaliski, jego pierwszym komendantem został niezwiązany z Kaliszem doświadczony żołnierz kpt. Józef Sikorski ps. „Modzelewski”.

    Na terenie powiatu kaliskiego WSGO „Warta" działało 11 placówek, a w Kaliszu 5.  Nie było natomiast żadnych oddziałów partyzantki zbrojnej afiliowanych przy WSGO ‘Warta”. Choć  na tym terenie działał oddział kpt. Eugeniusza Kokolskiego ps. „Groźny”, młodzieżowa, zbrojna grupa ucznia kaliskiego gimnazjum Stanisława Spaleniaka, w powiecie kaliskim został tez wytropiony i aresztowany przez UB dowódca dużego oddziału partyzanckiego Gedymin Rogiński ps. „Dzielny”.

     Z książki  czytelnik  może się dowiedzieć, że rozpad „Warty” zaczął się w lipcu 1945 r., kiedy żołnierze NKWD w okolicy wsi Piskory rozbili duży 40-osbowy odział partyzancki dowodzony przez por. Michała Dowgiałło. Prócz jeńców Rosjanie zdobyli dokumenty i archiwum oddziału. Na podstawie materiałów tych wywnioskowali, że w powiecie kaliskim działa Obwód AK o nazwie „Warta”, którym kieruje ppłk. „Hańcza”. Wówczas sowietnik czyli doradca Głotow polecił przeprowadzić aresztowania wśród członków AK. O wydarzeniu tym został zawiadomiony sam szef NKWD w Moskwie Ławrientij Beria. Wydarzenia te doprowadziły do dekonspiracji „Warty” na tym terenie i były początkiem końca organizacji. W tej sytuacji ppł. „Hańcza” wydał rozkaz rozwiązania „Warty” do końca listopada 1945. O dalszych losach dowódcy organizacji i jej członków czytelnik może się dowiedzieć z książki wydanej przez Archiwum Państwowe w Kaliszu.

     W czasie promocji, która odbyła się w Starostwie Powiatowym w Kaliszu wypowiedzieli się recenzenci książki. Dr hab. Jerzy Bednarek wskazał, że Archiwum podjęło się wydania książki o tematyce trudnej, lokalnej, ale osadzonej przy tym mocno w kontekście historii Polski. - Widzę, co najmniej 5 argumentów za tym, by tę książkę przeczytać. Po pierwsze jest to kompendium wiedzy o WSGO „Warta” na ziemi kaliskiej. Po drugie, książka porządkuje faktografię związaną z losami poszczególnych partyzantów. Po trzecie, wskazuje na aktywność grup młodzieżowych w walce o niepodległość. Po czwarte, rzetelnie omawia drugą stronę barykady - aparat bezpieczeństwa i po piąte, pokazuje jak ważny w badaniach nad dziejami konspiracji jest zasób IPN – stwierdził dr J. Bednarek.

    Z kolei drugi recenzent dr hab. Waldemar Handke wyraził zadowolenie z tego, że powstała tak pionierska praca, która przywraca na nowo pamięć o Żołnierzach Wyklętych Ziemi Kaliskiej. - Publikacja wskazuje drogę do prawdy, a prawda  według Witolda Gadowskiego: jest głupia, nie idzie na układy. Jest niekulturalna, nie ma dobrych manier. Prawda jest bezczelna i wywołuje emocje. Nie wybacza, nie folguje (...). Prawda przeżyje o chlebie i wodzie. Wyśpi się w piwnicy – mówił dr hab. W. Handke.  Recenzent zaapelował do młodzieży, by poznawała prawdziwą historię ziemi kaliskiej i przekazywała ją kolejnym pokoleniom jako dziedzictwo narodowe.

    Autorami książki są: Grażyna Schlender (Inspektorat Kaliski kryptonim „Nowy Tomyśl” WSGO „Warta”),  Maciej Grzesiński (Inspektorat Ostrowski WSGO „Warta” kryptonim „Szamotuły”), Tomasz Cieślak (Zbrojne podziemie niepodległościowe i konspiracja antykomunistyczna na terenie powiatu jarocińskiego w latach 1945-1946), Daniel Szczepaniak (Zarys dziejów konspiracji antykomunistycznej w powiecie krotoszyńskim w latach 1945-1953), Dariusz Żurek (Działalność podziemia antykomunistycznego w powiecie kępińskim po II wojnie światowej), Karolina Bittner (Niepodległościowe organizacje młodzieżowe w powiatach kaliskim i ostrowskim. Próba charakterystyki), Rafał Kościański (Aparat bezpieczeństwa i jego rolę w likwidacji podziemia zbrojnego w Wielkopolsce południowo-wschodniej w latach 1945-1946), Paweł Wąs (Procesy żołnierzy podziemia niepodległościowego przed sądami doraźnymi Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego w Wielkopolsce południowo-wschodniej (kwiecień-czerwiec 1946), Łukasz Przybyłka (Źródła do dziejów zbrojnego podziemia antykomunistycznego w Wielkopolsce południowo-wschodniej w zasobie Oddziałowego Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu).

      Publikacja oprócz artykułów zawiera 129 ilustracji źródłowych. Wyposażono ją także w bogaty aparat pomocniczy: wykaz skrótów, bibliografię, indeks osobowy, indeks geograficzny, streszczenie w języku angielskim, noty o autorach. Za projekt okładki odpowiadał Maciej Garbowicz, druk – Edytor Kalisz, streszczenie angielskie - CarylSwifft.

  Książkę można nabyć w Archiwum Państwowym w Kaliszu (cena 65 zł), po uprzednim kontakcie mailowym bądź telefonicznym z Archiwum ([email protected]; 62 767 10 22 wew. 6). Można też bezpłatnie pobrać jej wersję elektroniczną na stronie: https://www.kalisz.ap.gov.pl/wydawnictwa.

(grz)