Polacy i jedna z najważniejszych nagród na świecie. Nagroda Nobla

W niniejszym artykule będzie można zapoznać się z kilkoma wybitnymi postaciami. Nagroda Nobla to jedna z najważniejszych i najbardziej znanych nagród na świecie. Przyznawana jest od 1901 roku corocznie, poza okresem konfliktów światowych, w kilku różnych dziedzinach nauki, a także jako odznaczenie za działanie na rzecz pokoju. Więcej informacji na ten temat można przeczytać na stronie internetowej Znaki.FM Polska.

Przedstawiciele wielu różnych narodów zostali nią uhonorowani. Byli wśród nich także Polacy, którzy zostaną przedstawieni poniżej. Można będzie przeczytać ich krótkie życiorysy oraz zapoznać się z dziedzinami, którymi się zajmowali. Wskazane zostaną także osiągnięcia, które doprowadziły ich do zdobycia tej nagrody oraz czas, kiedy została ona im przyznana.

Wyróżnienie to jest przyznawane od 1901 roku. Zostało ustanowione przez Alfreda Nobla w jego testamencie. Kategorie, w których jest przyznawana, to: literatura, chemia, fizyka, fizjologia lub medycyna. Oprócz tego przyznawana jest Pokojowa Nagroda Nobla. Otrzymać ją mogą jedynie osoby żyjące. W jednym roku może być maksymalnie trzech laureatów w jednej kategorii. Wyjątkiem na tym tle jest Pokojowa Nagroda Nobla, którą mogą otrzymać organizacje. Wyróżnienie obejmuje medal, dyplom oraz gratyfikację finansową.

Maria Skłodowska-Curie

Pierwsza osobą narodowości polskiej uhonorowaną Nagrodą Nobla była kobieta. Maria Skłodowska urodziła się w 1867 roku w Warszawie. Miasto wówczas znajdowało się w Królestwie Polskim, będącym częścią Imperium Rosyjskiego. Zafascynowana była naukami ścisłymi, jednak władze carskie nie pozwalały wówczas kobietom na studia uniwersyteckie. W związku z tym w 1891 roku wyjechała do Paryża, by podjąć się studiów na Sorbonie. W 1895 roku poślubiła Pierre’a Curie. Razem prowadzili badania naukowe.

Małżeństwo odkryło dwa pierwiastki: polon i rad, co przyczyniło się do późniejszych Nagród Nobla dla Marii. W 1903 roku otrzymała ją wraz z mężem i Henrim Becquerelem w dziedzinie fizyki za badania nad promieniotwórczością. Z kolei już w 1911 roku już jako jedyna laureatka otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii za odkrycie polonu i radu. Była pierwszą osobą uhonorowaną tym wyróżnieniem dwukrotnie.

Henryk Sienkiewicz

Druga Nagroda Nobla dla Polaka została przyznana w dziedzinie literatury. Jej laureatem był Henryk Sienkiewicz. Urodził się w 1846 roku w Królestwie Polskim, które było częścią Rosji. Był dziennikarzem publicystą, a także nowelistą i powieściopisarzem. Tworzył w epoce pozytywizmu. Odbył wiele podróży po Europie, a także do Afryki oraz Stanów Zjednoczonych. Spostrzeżeniami z tych wojaży dzielił się w swoich dziełach.

Najbardziej był jednak znany jako autor piszący “ku pokrzepieniu serc”, czyli opisujący czasy zwycięstw oręża polskiego nad nieprzyjacielem, co było szczególnie znaczące, zważywszy na to, że tworzył w okresie, gdy Polska znajdowała się pod zaborami. Jego najważniejsze dzieła to poszczególne części “Trylogii”, “Krzyżacy”, “Quo vadis” oraz “W pustyni i w puszczy”. W 1905 roku został uhonorowany Nagrodą Nobla za całokształt twórczości literackiej.

Władysław Reymont

Trzecim polskim noblistą był również literat. Ten pisarz to Władysław Stanisław Reymont. Urodził się on w 1867 roku we wsi Kobiele Wielkie w rodzinie organisty. Był on pisarzem, prozaikiem i nowelistą. Tworzył w okresie Młodej Polski. W jego twórczości przeważały jednak realizm i naturalizm. Do najwybitniejszych dzieł Reymonta należą “Chłopi”, “Komediantka”, “Ziemia Obiecana”.

Przed I wojną światową był związany ze środowiskiem endecji, jednak niedługo przed swoją śmiercią w 1925 roku przystąpił do PSL “Piast”. W 1924 roku Władysław Reymont otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie literatury za swoją najbardziej znaną powieść “Chłopi”. Zły stan zdrowia jednak nie pozwolił mu na to, aby osobiście mógł odebrać wyróżnienie.

Czesław Miłosz

Na następne wyróżnienie Nagrodą Nobla Polacy czekali niemal 60 lat. Kolejny laureat otrzymał ją także w dziedzinie literatury. Był nim Czesław Miłosz. Urodził się w 1911 roku. Zadebiutował jako poeta w 1930 roku. Współtworzył znaną wileńską grupę poetycką “Żagary”, działającą w latach 30. XX wieku. W czasie II wojny światowej uczestniczył w podziemiu literackim.

Po zakończeniu konfliktu pracował w dyplomacji nowego komunistycznego rządu, jednak w 1951 roku poprosił w Paryżu o azyl polityczny. Od tamtego czasu do 1993 roku mieszkał poza granicami Polski. Tworzył poezję, pisał eseje, a także był autorem powieści. W 1980 roku został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla za całokształt twórczości. Jego najbardziej znane dzieła to “Zniewolony umysł”, “Dolina Issy”, “Traktat poetycki”. Zmarł w 2004 roku w Krakowie, gdzie zamieszkał po powrocie do kraju.

Lech Wałęsa

Kolejnym wyróżnieniem dla Polaka była Pokojowa Nagroda Nobla. Jej laureatem został Lech Wałęsa. Urodził się w 1943 roku. Od 1967 roku pracował jako elektryk w Stoczni Gdańskiej. W 1980 roku podczas sierpniowych protestów robotniczych stanął na czele strajkujących. 31 sierpnia 1980 roku podpisał z ramienia protestujących porozumienia sierpniowe zawarte z komunistycznymi władzami. Został także wybrany pierwszym przywódcą NSZZ “Solidarność”.

W czasie trwania stanu wojennego w PRL był internowany. W 1983 roku Lech Wałęsa został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla za działalność opozycyjną na drodze dialogu z władzą i dążenie do szanowania praw robotników do zrzeszania się. Władze PRL nie wydały mu paszportu i nie mógł osobiście odebrać nagrody. W jego imieniu pojawiła się żona Danuta. W 1989 roku Lech Wałęsa brał udział w obradach Okrągłego Stołu, a w latach 1990-1995 był prezydentem Polski.

Wisława Szymborska

Na kolejną polską laureatkę Nagrody Nobla po Marii Skłodowskiej-Curie trzeba było czekać 85 lat. W 1996 roku wyróżniona została Wisława Szymborska. Nagrodę otrzymała w dziedzinie literatury za całokształt twórczości. Żyła w latach 1923-2012. Była poetką i eseistką. Niemal całe życie mieszkała w Krakowie. Zadebiutowała tuż po II wojnie światowej. W początkowym okresie swojej twórczości pisała w duchu założeń socrealistycznych.

Do jej najważniejszych dzieł można zaliczyć tomy poetyckie: debiutancki “Dlatego żyjemy”, “Wołanie do Yeti” (pierwszy, który nie był w duchu socrealizmu) oraz “Koniec i początek”, który był ostatnim wydanym przed przyznaniem jej Nagrody Nobla. Znana była także z wierszy takich jak “Nic dwa razy”, “Jacyś ludzie” czy “Na wieży Babel”.

Olga Tokarczuk

Jak dotąd w XXI wieku przyznano tylko jedną Nagrodę Nobla dla obywatela Polski. Wyróżniona została nią Olga Tokarczuk. Otrzymała ją za 2018 rok w dziedzinie literatury. Akademia Szwedzka uzasadniała, iż zdecydowała się przyznać nagrodę Polce “za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją prezentuje przekraczanie granic jako formę życia”.

Olga Tokarczuk urodziła się w 1962 roku. Jest powieściopisarką i eseistką. Jej najbardziej znane dzieła to “Prawiek i inne czasy”, “”Bieguni”, “Księgi Jakubowe”. Często w swojej twórczości łączy realizm z poetyckością. Odwołuje się do motywów biblijnych, mitologicznych i fantastycznych. Znana jest także z działalności społecznej. Wspiera ekologię i prawa zwierząt. Wielokrotnie otrzymywała także Nagrodę Literacką Nike.

Powyżej zostały wskazane osoby, które były laureatami. Można wskazać także szereg Polaków nominowanych do Nagrody Nobla, którzy jednak ostatecznie nie zostali nią uhonorowani. Wśród nich znajdują się takie osoby, jak m.in.:

• Eliza Orzeszkowa – w dziedzinie literatury była nominowana w 1905 roku;

• Stefan Żeromski – w dziedzinie literatury był nominowany aż czterokrotnie w latach 1921-1924;

• Jan Parandowski – znany jako autor “Mitologii”, był nominowany do literackiej nagrody w 1957 i 1959 roku;

• Jarosław Iwaszkiewicz – był nominowany w dziedzinie literatury w latach 1957, 1963, 1965, 1966 i 1969;

• Witold Gombrowicz – otrzymywał nominacje do literackiego Nobla w latach 1966-1969;

• w 1968 roku do nagrody w dziedzinie literatury było nominowanych jeszcze wielu Polaków, którymi byli: Zbigniew Herbert, Sławomir Mrożek, Tadeusz Różewicz i Kazimierz Wierzyński;

• Karol Olszewski – słynny z tego, iż jako pierwszy skroplił tlen i azot, był nominowany w dziedzinie w 1904 roku i w 1913 roku z fizyki oraz chemii;

• Napoleon Cybulski – pionier światowej endokrynologii i współodkrywca adrenaliny, był nominowany w dziedzinie fizjologii lub medycyny w latach 1911, 1914 i 1918;

• Rudolf Weigl – wynalazca szczepionki na tyfus plamisty, był nominowany w dziedzinie fizjologii i medycyny wielokrotnie, niemal przez całe lata 30. XX wieku;

• Wojciech Świętosławski – był znany ze swoich badań nad metodą prowadzenia pomiarów termochemicznych, która zyskała uznanie na świecie; otrzymywał nominacje w dziedzinie chemii w latach 1936, 1950, 1957, 1958, 1960 i 1962;

• Rafał Lemkin – wybitny prawnik z zakresu prawa karnego i międzynarodowego, twórca pojęcia “ludobójstwa”, otrzymywał nominacje do Pokojowej Nagrody Nobla niemal przez całe lata 50. XX wieku.

Powyżej zostali wskazani tylko niektórzy Polacy mający szanse zostać laureatami Nagrody Nobla w poszczególnych dziedzinach. Było ich jednak dużo więcej. W przypadku wielu osób zapewne jeszcze nie ma nawet wiedzy o ich nominacjach, gdyż te informacje są odtajniane dopiero po 50 latach od wręczenia nagrody w danym roku.

Nagroda Nobla jest w moim odczuciu jednym z najbardziej prestiżowych wyróżnień dla osiągnięć wybitnych jednostek. Stanowi wyraz uznania dla osób, które wyróżniły się swoimi działaniami w dziedzinie chemii, fizyki, medycyny lub fizjologii, literatury, a także za działalność na rzecz pokoju na świecie. Można ją otrzymać za całokształt swojej pracy lub za konkretne dokonania.

Przykład uhonorowanych nią Polaków może wskazywać na to, że ciężką praca w swojej dziedzinie można zyskać uznanie na świecie. Należy jednak wziąć pod uwagę, że Nagroda Nobla jest wyróżnieniem uznaniowym i nie w pełni wymiernym, dlatego nie przesądza o tym, że tylko jej laureaci osiągnęli szczyt w swoich badaniach lub twórczości. Wskazuje na to choćby lista nominowanych osób, które nigdy nie zostały ostatecznie odznaczone.

Autor: Ewa Kwiatkowska, Znaki.fm. 

/Artykuł Partnera/