Kaliscy Prawosławni. Mało znani, zaniedbani

Jesień. kolorowe liście na drzewach, babie lato, poranne mgły, klucze wędrownych ptaków wysoko na niebie, dni coraz krótsze. Wewnętrzny niepokój, żal, że coś przemija, bezpowrotnie odchodzi w dal. Przemija życie, czy chcemy czy nie chcemy. W takim nastroju kilka słów o życiu naszego miasta Kalisza, o latach dawnych, o których dzisiaj możemy tylko czytać lub oglądać po nich ślady. Tym razem o prawosławnej stronie naszego wielokulturowego miasta. Kościół Prawosławny to trzecia co do wielkości chrześcijańska wspólnota wyznaniowa, która obecnie skupia ponad 200 milionów wyznawców. A jak to było w Kaliszu?

   W II poł. XVIII w. osiedlili się w Kaliszu Grecy Macedońscy, którzy uciekali ze swoich ojczystych terenów z powodu prześladowań ze strony Turków. W roku 1774 zamieszkiwało w naszym  mieście 17 prawosławnych rodzin, w r. 1811 wg. spisu było 66 osób. Po upadku powstania  listopadowego przybyło do Kalisza wielu Rosjan i w r. 1870 doliczono się 1200 osób narodowości rosyjskiej. Przed I wojną światową prawosławni stanowili ponad 10% mieszkańców miasta,  jednak obecnie parafia prawosławna liczy tylko 30 osób. W miarę przybywania osób wyznania prawosławnego zaistniała potrzeba wybudowania świątyni. Początkowo rolę takową pełniła kaplica w kamienicy położonej przy Głównym Rynku (r. 1782), następnie na cerkwię został zaadoptowany katolicki kościół klasztorny przy ul. Św. Stanisława (r. 1818), a w r. 1832 w Sali Musztry Korpusu Kadetów przy obecnej ul. Łaziennej powstała cerkiew garnizonowa pod wezwaniem św. Jerzego. Wreszcie w latach 1875 – 1877 władze carskie postanowiły wznieść okazałą, przerastającą nawet potrzeby społeczności prawosławnej w Kaliszu, cerkiew  pod wezwaniem Świętych Apostołow Piotra i Pawła u zbiegu obecnego Placu Jana Pawła II i ul. Zamkowej. Imponujący, wystawny budynek cerkwi miał świadczyć o potędze cara, Rosjii i religii prawosławnej. Cerkiew ta widnieje na wielu zdjęciach, pocztówkach i obrazach tamtych czasów. Niestety, krótki był żywot tej wspaniałej budowli ponieważ w r. 1928 Rada Miejska Kalisza zdecydowała o jej rozbiórce. W tym samym roku rozpoczęto przygotowania do wzniesienia innej wolnostojącej cerkwii przy ul. Niecałej. Świątynia ta do dziś pełni sakralne obowiązki obrządku prawosławnego. 
Prawosławni mieszkańcy Kalisza odeszli na wieczny spoczynek. Można ich odwiedzić na cmentarzu na Majkowie, który został założony w r. 1832 jako prawosławny cmentarz wojskowy. Można również przejść się między grobami – niestety bardzo zaniedbanego – cmentarza prawosławnego na Rogatce. A więc wejdźmy na cmentarz, tylko ostrożnie bo szerokie schody kryją pod mchem i trawą pułapki w postaci popękanych stopni i dziur. Wprawdzie pojawiło się światełko w tunelu i mówi się o remoncie schodów przez Miasto, ale... podobno strony nie mogą dojść do porozumienia. 

  Ale przejdźmy dalej przez klasycystyczną bramę, której sztukatorskie elementy zniszczono podczas „remontu” w l. 60. XX w. Zaraz przy bramie znajduje się grób pułkownika Łukowkina zmarłego w 1838 r. W północnej stronie cmentarza usytuowana jest kaplica grobowa Aleksandra Siergiejewicza Golicyna IV, naczelnika Wojennego Okręgu Kaliskiego. W klasycystycznym grobowcu Katasanowów, Myszkiewiczów i Grabowskich spoczywa ostatni z tzw. kaliskich Greków, Jan Rajko-Grabowski, właściciel księgarni w Kaliszu, pochowany w r. 1900. W końcu głównej alei nie można nie zauważyć neorenesansowej kaplicy grobowej naczelnika kaliskiego więzienia, Ksenofonta Sawielewicza Kononowa pochowanego w r. 1900. Pochowani zostali tam także – żona Kononowa i jego synek, Pietra. Nagrobki oraz grobowce, chociaż zniszczone lub niszczejące, ukryte w wysokiej trawie i leżących wszędzie połamanych gałęziach, odznaczają się wysokimi wartościami artystycznymi, jakże odmiennymi od współczesnych wszechobecnych marmurów.

  Troska o zmarłych i ich  miejsce spoczynku jest ponadwyznaniowa i chociaż formy i zwyczaje różnią się od siebie łączy nas wszystkich pamięć o tych, którzy odeszli. Memento Mori!

W tekście wykorzystano materiały z: Wikipedia, Parafia Prawosławna w Kaliszu, Zabytek.pl
Eleonora Nowak-Serwanski