Notariusz - w jakich sprawach może pomóc? Warto skorzystać z Dni Otwartych Notariatu

W najbliższą sobotę będziemy mogli ponownie skorzystać z Dnia Otwartego Notariatu, kiedy to wielu kaliskich notariuszy będzie udzielać bezpłatnych konsultacji. Spotkanie odbędzie się 22 listopada 2025 r. od g. 10:00 do g. 16:00 na Uniwersytecie Kaliskim, w budynku Rektoratu przy ul. Nowy Świat 4. By ułatwić Państwu przygotowanie na spotkanie z notariuszami poprosiliśmy kaliskiego notariusz Dariusz Rodeckiego, koordynatora wydarzenia z ramienia Izby Notarialnej w Łodzi o przybliżenie kilku ważniejszych zgadnień

Rozmowa z notariuszem Dariuszem Rodeckim

Życie Kalisza: - Panie rejencie, gdyby miał Pan w jednym zdaniu przekazać mądrość, po co zwykłemu człowiekowi potrzebny jest notariusz?
D.R.: - Panie Redaktorze w jednym zdaniu bardzo trudno jest odpowiedzieć na to pytanie, ale postaram się odpowiedzieć najkrócej jak potrafię.
Notariusz jest potrzebny aby zapewnić zgodność i bezpieczeństwo transakcji prawnych, działa jako osoba zaufania publicznego czuwając nad zgodnością czynności z prawem, weryfikując tożsamość stron oraz treść dokumentów będących podstawą zawarcia aktu notarialnego bądź innych czynności notarialnych.

Uwierzytelnia dokumenty, poświadcza autentyczność podpisów, a także pozostawania przy życiu co jest istotne w postępowaniu administracyjnym i spadkowym. Notariusz udziela bezpłatnych porad prawnych związanych z dokonywanymi czynnościami, doradza w sprawach spadkowych, majątkowych, a także sporządza testamenty, akty poświadczenia dziedziczenia oraz podziały spadku, po ustaniu wspólności ustawowej
dokonuje podziału majątku wspólnego.

To co wymieniłem nie są to wszystkie obszary działalności notariusza ale znaczący wachlarz jego kompetencji.

Ż.K.: - Wielu ludzi zapewne rozumie, że mądrzej jest przyjść do notariusza niż później walczyć w sądzie, ale z jakimi sprawami mieszkańcy najczęściej przychodzą do notariusza za późno?
D.R.: - Można przytoczyć wiele przykładów ale podam tylko kilka: - Nasi klienci często chcą podarować nieruchomość swoim dzieciom, ale na nasze pytanie – proszę przedstawić tytuł własności nieruchomości informują nas, że nieruchomość była w posiadaniu dziadków, rodziców a teraz jest w posiadaniu naszego klienta.

Informujemy, że aby skutecznie przenieść własność nieruchomości, będącej w jego posiadaniu muszą wystąpić z wnioskiem do sądu o zasiedzenie bądź o uwłaszczenie w trybie ustawy z 1971 roku. Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia sądu w przedmiocie stwierdzenia własności nieruchomości mogą skutecznie przenieść własność tej nieruchomości na rzecz zstępnych (syna, córki, wnuka).

 Często rodzice dokonują darowizny zabudowanej nieruchomości, mieszkania, na rzecz swoich dzieci, nie zastrzegając służebności mieszkania. Notariusze często „sugerują” darczyńcom ażeby takową służebność sobie zastrzegli. Darczyńcy często odpowiadają iż syn, córka są osobami dobrymi, godnymi zaufania i że nie ma takiej potrzeby. Po latach okazuje się „że są rażąco niewdzięczni” ubliżają darczyńcom i wyrzucają ich z darowanego
mieszkania twierdząc że darczyńcy nie maja prawa zamieszkiwania. Zdarza się, że darczyńcy lądują w tak zwanej komórce.

Skutkuje to tym że pomimo odwołania darowizny obdarowani nie chcą przenieść własności nieruchomości na rzecz darczyńców i kończy się to długoletnim i kosztownym procesem w sądzie.

 Przy rozrządzeniach swoim majątkiem nasi klienci często nie są doinformowani oraz nie rozumieją instytucji zachowku określonego w polskim prawie. Prowadzi to do licznych konfliktów rodzinnych oraz długoletnich sporów w sądach.

Ż.K.: - Jakie sprawy, które większość ludzi kojarzy „tylko z sądem” (np. spadki, podziały majątku, sprawy rodzinne), w praktyce warto od razu załatwić u notariusza – szybciej, taniej i z mniejszym stresem?
D.R.: Jest wiele spraw które pozostają w jurysdykcji sądów powszechnych na styku z kompetencjami notariusza np. otwarcie testamentu, odrzucenie spadku, poświadczenie dziedziczenia, które po zgromadzeniu niezbędnych dokumentów załatwiane jest niemal „od ręki’. W Sądzie sprawy o stwierdzenie nabycia spadku ciągną się niekiedy miesiącami. U notariusza można dokonać zgodnego działu spadku, jak również zgodnego podziału
majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej (ustanowienie rozdzielności majątkowej, rozwód)

Ż.K.: - Wielu ludzi boi się, że „u notariusza jest drogo”. Jak w chwili obecnej wygląda to w realnych kwotach przy typowych czynnościach: testament, darowizna mieszkania dla dziecka, pełnomocnictwo dla kogoś z rodziny?
D.R.: Są to mity powtarzane które nie mają nic wspólnego z prawdą. Stawki taksy notarialnej pozostają niezmienione od 2004 roku i tak na przykład: prosty testament kosztuje 50 złotych netto, testament z zapisem windykacyjnym to koszt 200 zł netto, testament zawierający zapis zwykły, polecenie lub pozbawienie uprawnionego do zachowku 150 złotych netto. Do podanych kwot należy doliczyć podatek VAT oraz opłatę za wypisy. Tak więc realny koszt sporządzenia testamentu u notariusza zamyka się maksymalnie kwotą 300 złotych.

Za sporządzenie pełnomocnictwa cena wynosi 100 złotych plus należny podatek VAT orazkoszt wypisu.
Przy darowiznach mieszkania taksa notarialna zależy od wartości i tak np. przy wartości 300 tysięcy złotych taksa notarialna wynosi 985 złotych plus należny podatek VAT oraz koszty wypisów, a ponadto notariusz pobiera należną opłatę sądową za wpis do księgi wieczystej którą przekazuje właściwemu sądowi rejonowemu.

Ż.K.: - Jak notariusz może pomóc rodzinie uniknąć wojen o spadek? Jakie konkretne decyzje lub dokumenty warto załatwić wyprzedzająco, zanim rodzinna sytuacja się skomplikuje?
D.R.: - Każdy potencjalny klient kancelarii notarialnej winien przynieść ze sobą dokumenty określające własność nieruchomości lub ograniczonego prawa rzeczowego np. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Klient powinien być przygotowany do rozmowy z notariuszem jakie kroki prawne pragnie podjąć za życia lub zarządzić swoim majątkiem na wypadek swojej śmierci (sporządzićtestament).

Notariusze po rozmowach z klientami starają się w sposób prosty tłumaczyć przepisy prawa na język codzienny tak, aby rozmówca zrozumiał skutki swoich decyzji, byli świadomi zapisów w umowie bądź testamencie oraz by ich działania były bezpieczne i zgodne z prawem.
Notariusz jako osoba zaufania publicznego jest bezstronny. Nie jest to zawsze łatwe, gdyż klienci naszej kancelarii nie mogą się często pogodzić z obowiązującymi przepisami prawa spadkowego, a w szczególności prawem do zachowku.

Ż.K.: - Dlaczego testament najlepiej spisać u notariusza, jeśli spisany własnoręcznie w domu na kartce papieru też jest ważny?
D.R.: - Testament własnoręczny i notarialny mają równą moc prawną, ale różnią się pod względem bezpieczeństwa.
Testament notarialny, sporządzony przez notariusza jest bezpieczniejszy i trudniejszy do podważenia dzięki weryfikacji tożsamości testatora i jego poczytalności. Testament własnoręczny co prawda bezpłatny, można go sporządzić w dowolnym miejscu i czasie ale jest bardziej narażony na błędy formalne (np. brak podpisu, lub daty, lub niejasności które mogą prowadzić do nieważności testamentu, a w rezultacie do sporów sądowych).

Ponadto testamenty notarialne mogą być rejestrowane w Notarialnym RejestrzeTestamentów NORT, która jest bezpłatna, a wpis do rejestru ułatwia spadkobiercom odnalezienie testamentu po śmierci spadkodawcy ponieważ można go łatwo zweryfikować, co zmniejsza ryzyko że testament zaginie.

Ż.K.: - Kiedy warto, żeby mąż z żoną spisali testament wzajemny?
D.R.: - Testamenty wzajemne to dwa oddzielne dokumenty, w których każda osoba (najczęściej małżonkowie) wskazują tę drugą osobę jako wyłącznego spadkobiercę swojego majątku.
Przepisy polskiego prawa spadkowego nie dopuszczają testamentów wspólnych, dlatego każde z testamentów musi być sporządzone osobno przez każdego z małżonków, najbezpieczniejszą opcją jest sporządzenie ich w formie aktu notarialnego.

Mąż sporządza jeden testament na żonę, a żona drugi na męża i są to dokumenty od siebie niezależne. W efekcie po śmierci jednej z osób druga dziedziczy cały jej majątek. To rozwiązanie jest szczególnie atrakcyjne dla małżonków, którzy chcą się wzajemnie zabezpieczyć (nabyć w całości mieszkanie w sytuacji gdy mają dzieci z poprzednich związków aby uniknąć sporów o spadek).

Ż.K.: - Czym się różni darowizna ze służebnością od tzw. dożywocia?
D.R.: - Główna różnica polega na zakresie obowiązków obdarowanego. Umowa dożywocia zapewnia pełne utrzymanie (w tym wyżywienie, ubranie, opiekę, pokrycie kosztów pogrzebu), podczas gdy darowizna ze służebnością mieszkania gwarantuje jedynie prawo dożywotniego zamieszkiwania nieruchomości (domu lub mieszkaniu), bez obowiązku szeroko pojętej opieki. Darowizna ze służebnością to dużo prostsze rozwiązanie, a dożywocie jest bardziej kompleksowe i lepiej chroni darczyńcę, często eliminując obowiązek zapłaty zachowku.

Nadmienić również trzeba, że umowa dożywocia jest bardziej kosztowna od umowy darowizny ze służebnością mieszkania gdyż rodzi obowiązek zapłaty na rzecz urzędu skarbowego 2 % wartości nieruchomości.

Ż.K.: - Coraz więcej osób żyje w związkach nieformalnych, "patchworkowych rodzinach", pracuje za granicą. Z jakimi pytaniami powinni przyjść do notariusza partnerzy niebędący małżeństwem, czy osoby wracające z emigracji?

D.R.: - Skutecznego zabezpieczenia na dzień dzisiejszy w związkach partnerskich brak, ale mogę wskazać kierunki jak można zabezpieczyć się u notariusza już teraz. Pełnomocnictwo – umożliwia załatwienie spraw urzędowych, sądowych czy bankowych w imieniu partnera, a także dostęp do informacji o stanie zdrowia w nagłych przypadkach.

Testament to jedyny sposób aby partnerzy mogli dziedziczyć po sobie zgodnie z prawem (niestety w myśl polskiego prawa na dzień dzisiejszy są to osoby obce – 3 grupa podatkowa).

Można sporządzić umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Pozwala na wyłączenie roszczeń o zachowek od spadkobierców ustawowych (na przykład rodziców). Umowa dożywocia – można przenieść własność nieruchomości w zamian za dożywotnią opiekę, ponadto można zawrzeć u notariusza ugodę alimentacyjną w celu uregulowania kwestii alimentów na rzecz dzieci, które przyszły na świat w ramach związku partnerskiego.

Ż.K.: - Co dziś można załatwić z notariuszem zdalnie albo częściowo przez Internet, a w jakich sprawach wciąż konieczna jest osobista wizyta z dowodem w kancelarii?
Zdalne rozwiązania są dostępne głównie dla spraw, które nie wymagają fizycznej obecności stron, a do ich przeprowadzenia wystarczy weryfikacja tożsamości np. za pomocą wideo-konferencji. Kluczowe czynności takie jak np. sprzedaż nieruchomości nadal wymagają osobistego stawiennictwa. Zdalnie np. można zlecić przygotowanie projektów aktów notarialnych, umów czy testamentów, dostarczyć dokumenty które będą podstawą zawarcia
aktów notarialnych, elektronicznie można poświadczyć zgodność odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem, które może być dostarczone cyfrową (np. mailem).

Nie jest możliwe zdalne podpisanie aktu notarialnego, wymaga to osobistej wizyty w kancelarii lub działania przez pełnomocnika.

Ż.K.: - Z jakimi dokumentami i z jaką „listą problemów” warto przyjść, żeby tę bezpłatną konsultację wykorzystać maksymalnie konkretnie?
D.R.: - Tak jak już wspominałem najlepiej przygotowując się do wizyty w kancelarii należy zabrać ze sobą dokumenty potwierdzające własność nieruchomości np. wypisy aktów notarialnych, zawiadomienia o założeniu księgi wieczystej, akty własności ziemi, postanowienia sądu o zasiedzeniu bądź o uwłaszczeniu.

Ż.K.: - Czy słynne deregulacje, nad którymi pracuje Rząd coś zmieniły o czym powinniśmy wiedzieć jako klienci notariatu?
D.R.: - Bardzo dziękuje Panie redaktorze za to pytanie. Od ponad 10 lat pukamy do drzwi naszych decydentów ażeby wiele spraw niespornych znajdujących się obecnie w jurysdykcji sądów powszechnych zostały przekazane notariuszom. Jak na przykład sprawy upominawcze, nakazowe.
Nie możemy zrozumieć dlaczego sprawy o rozwód są w dalszym ciągu rozpatrywane przez sądy okręgowe.

Jest wiele spraw z zakresu postępowania o rozwiązanie małżeństwa niespornych gdzie jest brak małoletnich dzieci, a małżonkowie mogliby udać się do notariusza i złożyć zgodne oświadczenia woli o rozwiązaniu małżeństwa. W przypadku braku zgody i ewentualnych konfliktów mogliby skorzystać z pełnomocników procesowych (adwokatów) i złożyć stosowne oświadczenia woli u notariusza. Z mojej wiedzy istnieje projekt ustawy, że rozwiązanie małżeństwa ma się odbywać w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Na etapie rozważań legislacyjnych znajduję się projekt ustawy o tak zwanych „związkach partnerskich” który przyjmuje różne nazwy, nie chciałbym być złym Wernyhorą, ale przypuszczam że projekty ustaw w tym przedmiocie nie przebrną skutecznie przez nasz Parlament i nie zostaną zwieńczone podpisem prezydenta.

Istnieje jeszcze wiele innych rozwiązań które skutecznie odblokowałyby zakorkowane sądy np. umożliwienie dokonywania wpisów wieczystoksięgowych przez notariuszy. Wielu nabywców mieszkań zaciąga kredyty i zabezpiecza wierzytelność ustanowieniem hipoteki czekając miesiącami na wpisy w księgach wieczystych. Skutkuje to tym, że dłużnik do czasu wpisu hipoteki musi płacić bankowi ubezpieczenie.
Mając kompetencje wpisów do ksiąg wieczystych notariusze dokonywali by ich niemal „od ręki”.

Chciałbym podkreślić że wpisy w księgach wieczystych w Kaliszu odbywają się bez zbędnej zwłoki w przeciwieństwie do innych sądów wieczystoksięgowych.

W dniu 17 października 2025 roku do Senatu przekazano Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy „prawo o notariacie” oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Celem projektowanej ustawy jest zwiększenie bezpieczeństwa obrotu nieruchomościami oraz przyspieszenie procesu ujawniania zmian własnościowych w księgach wieczystych. Wprowadzone rozwiązanie pozwoli notariuszom po sporządzeniu aktu poświadczenia
dziedziczenia na składanie wniosków o wpisy w księgach wieczystych bezpośrednio w imieniu spadkobierców lub zapisobierców windykacyjnych.

Ż.K.: - Jakie pytanie chciałby Pan usłyszeć od mieszkańców podczas Dnia Otwartego Notariatu – takie, które naprawdę mogłoby komuś uratować majątek albo rodzinne relacje?
D.R.: - Zapraszając wszystkich państwa na sobotnie spotkanie w Uniwersytecie Kaliskim przy ulicy Nowy Świat nr 4 chciałbym abyście państwo przemyśleli kierunki swoich działań prawnych za życia i na wypadek swojej śmierci, ażeby pytania te były skonkretyzowane i skierowane do notariuszy, którzy odpowiedzą w miarę swojej wiedzy precyzyjnie na zadane pytania.
Proszę nie oczekiwać od nas odpowiedzi „co by Pan, Pani notariusz zrobiła na moim miejscu”. Notariusze podają możliwości prawne, rozwiązań państwa problemów, a wybór należy do zainteresowanych. W Przypadku wątpliwości poprosimy o kontakt z państwem, by odpowiedzieć na zadane pytania.

Panie Redaktorze chciałem serdecznie podziękować Panu oraz całej redakcji życia Kalisza za dotychczasową współpracę, zaangażowanie Pana i pańskiej redakcji w ubiegłoroczną edycję Dnia otwartego notariatu, która odbyła się po raz pierwszy w Kaliszu i wzbudziła szerokie zainteresowanie.
Mam nadzieję że tegoroczna edycja również wzbudzi zainteresowanie i przyczyni się do edukacji prawnej w zakresie czynności notarialnych naszego społeczeństwa .

Ponadto pragnę również podziękować wszystkim innym mediom Kalisza: Radiu Centrum, portalowi Calisia.pl, Prezydentowi Miasta Kalisza za objęcie honorowym patronatem tego wydarzenia, Burmistrzom i Wójtom Gminy Powiatu Kaliskiego, Zarządowi Spółdzielni Mieszkaniowej „Dobrzec”, Zarządowi Kaliskiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz Zarządowi Spółdzielni Mieszkaniowej „Budowlani”.

Dziękuje również Panu Rektorowi Uniwersytetu Kaliskiego za umożliwienie skorzystania z pomieszczeń budynku.

Osobne serdeczne podziękowanie składam wszystkim notariuszom, którzy wyrazili chęć udziału w tegorocznej edycji Otwartego Dnia notariatu poświęcając swój wolny czas.

Serdecznie dziękuję za zaproszenie i rozmowę.

Rozmaiwał: A.W.