Odwołanie darowizny

Wykonanie darowizny przenosi własność darowanej rzeczy na obdarowanego. Przeniesienie to ma charakter definitywny. Z chwilą dokonania darowizny własność uzyskuje obdarowany, z kolei darczyńca traci wszelkie prawa do przedmiotu darowizny, które uprzednio mu przysługiwały. Dokonanie darowizny nie powoduje jednak zakończenia wszelkich stosunków prawnych pomiędzy darczyńcą a obdarowanym. Prawo przewiduje bowiem przypadki, kiedy darczyńca, mimo wyzbycia się na skutek dokonania darowizny własności rzeczy, może oświadczyć o odwołaniu darowizny, jak również sytuacje, w których może domagać się od obdarowanego określonych świadczeń.

Niedostatek darczyńcy
Często zdarza się, że już po dokonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek. Za sytuację taką rozumieć należy przypadek, w którym nie jest w stanie on zaspokajać swoich usprawiedliwionych potrzeb, jak też wypełniać ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. W sytuacji takiej darczyńca uprawniony jest do domagania się od obdarowanego środków niezbędnych celem ich zaspokojenia. Obdarowany może więc, stosownie do okoliczności, być zobowiązany do dostarczania darczyńcy pieniędzy, żywności, mieszkania, sprawowania pieczy itp. Zakres wskazanego obowiązku wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku, pod warunkiem zwrotu darczyńcy wartości uzyskanego drogą darowizny wzbogacenia.
Z powodu pogorszenia stanu majątkowego darczyńcy może on również dokonać odwołania darowizny. Jest to możliwe, jeśli darowizna nie została jeszcze wykonana. Jeśli wykonanie darowizny zgodnie z zawartą umową skutkowałoby uszczerbkiem dla utrzymania darczyńcy lub też dla możliwości spełnienia ciążących na nim obowiązków alimentacyjnych, może on złożyć obdarowanemu na piśmie oświadczenie o odwołaniu darowizny. Darowizna nie dochodzi w takim wypadku do skutku.

Rażąca niewdzięczność obdarowanego
Również zachowanie obdarowanego może być powodem odwołania darowizny. Dotyczy to zarówno darowizny niewykonanej, jak i takiej, która już została wykonana. Prawo przewiduje możliwość odwołania przez darczyńcę darowizny, jeśli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Pod pojęciem tym rozumieć należy postępowanie sprzeczne z powszechnie respektowanymi normami moralnymi. Może się ono wyrażać w różnych zachowaniach obdarowanego – zarówno działaniach (np. popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy), jak i zaniechaniach (np. niewypełnianie względem darczyńcy obowiązku alimentacyjnego).
Odwołanie darowizny jest ograniczone terminem jednego roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Poza tym darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeśli darczyńca obdarowanemu przebaczył.
Również spadkobiercy darczyńcy uprawnieni są do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego. Sytuacja taka jest możliwa, jeśli w chwili śmierci darczyńca uprawniony był do odwołania darowizny albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.
 

Skutek odwołania darowizny
Odwołanie darowizny następuje poprzez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. W skutek odwołania obdarowany winien zwrócić przedmiot darowizny darczyńcy. Wskazać jednak należy, że samo złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny nie wywołuje automatycznie skutku rzeczowego, tj. nie przenosi własności darowanej rzeczy na darczyńcę. Konieczne jest podjęcie odpowiedniej czynności przez obdarowanego. Jeśli obdarowany uchyla się ze zwrotnym przeniesieniem własności przedmiotu darowizny na darczyńcę, niezbędne jest skierowanie sprawy na drogę sądową. Jeśli sąd stwierdzi, iż spełnione są przesłanki odwołania darowizny, wyda orzeczenie stwierdzające obowiązek obdarowanego do złożenia oświadczenia o zwrotnym przeniesieniu własności przedmiotu darowizny na darczyńcę. W takiej sytuacji orzeczenie to, po uprawomocnieniu, zastępuje oświadczenie obdarowanego. 

Adw. Maciej Witkowski