Prawna ochrona dziecka przed przemocą w rodzinie

Dzieci narażone są na wiele rodzajów niebezpieczeństw, w tym także na przemoc w rodzinie. Może ona przybrać formę przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej, czy też zaniedbania.
Aby zapewnić im ochronę, często konieczne jest szukanie pomocy sądowej w postępowaniu rodzinnym, prowadzonym przez sąd opiekuńczy oraz w postępowaniu cywilnym przez sąd cywilny. Sąd kieruje się bowiem dobrem dziecka, które ma prawo wychowywać się w szczęśliwej rodzinie i bez przemocy.

Zakaz bicia dzieci
Musimy pamiętać, że cielesne karanie dzieci jest prawnie zabronione. Nie wolno więc ich ani bić, ani popychać, ani szarpać. Wszelkie inne formy przemocy fizycznej również są niedozwolone. Jeśli sąd opiekuńczy poweźmie informację co do tego, że dobro dziecka jest zagrożone, może on z urzędu podjąć decyzję dotyczącą dziecka. Nie jest konieczne zatem złożenie żadnego pozwu, wystarczy jedynie pisemna informacja o tym, że w danej rodzinie życie lub zdrowie dzieci może być zagrożone.

Co może sąd?
Jeżeli dobro dziecka za tym przemawia, sąd opiekuńczy może, w zależności od okoliczności, m.in.  zobowiązać rodziców oraz dziecko do określonego postępowania (np. do pracy z asystentem rodziny, skierować dziecko do placówki wsparcia dziennego), określić czynności, jakich nie mogą dokonywać rodzice bez zezwolenia sądu, poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej nadzorowi kuratora sądowego, a nawet zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka.

Ograniczenie kontaktów z dzieckiem
W sytuacjach, w których np. jeden z rodziców znęcał się nad dzieckiem, sąd opiekuńczy może wydać decyzję ograniczającą kontakty rodzica z dzieckiem. Taka decyzja może zakazać  spotykania się z dzieckiem, zakazać zabierania go poza miejsce jego stałego pobytu, czy też zezwalać na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego rodzica, opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd. Ograniczenie kontaktów polegać może również na ograniczeniu kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość bądź też na całkowitym zakazie porozumiewania się na odległość. W skrajnych przypadkach sąd uprawniony jest do zawieszenia wykonywania władzy rodzicielskiej, a nawet pozbawienia praw rodzicielskich.

Umieszczenie dziecka poza rodziną
W sytuacjach wyjątkowych, gdy nie ma możliwości zapewnienia opieki i wychowania dziecka przez  rodziców, może ono zostać umieszczone w pieczy zastępczej. Sąd wydaje postanowienie w tym zakresie, jeżeli jest to jedyne wyjście dla zapewnienia dziecku bezpieczeństwa i prawidłowych warunków rozwoju. W takich przypadkach dziecko umieszcza się np. w rodzinie zastępczej lub całodobowej placówce opiekuńczo-wychowawczej. Wykonaniem postanowienia sądu zajmuje się powiatowe centrum pomocy rodzinie, które to wskazuje konkretną rodzinę zastępczą lub odpowiednią placówkę.

Szczególny tryb odebrania dziecka z rodziny
Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie przewiduje szczególny tryb odebrania dziecka z rodziny i umieszczenia go u innej osoby najbliższej (niemieszkającej z tą rodziną), w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej. Wspomniany tryb może zastosować pracownik socjalny, który wykonuje swoje obowiązki służbowe, a podczas nich stwierdzi bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia dziecka spowodowane przemocą w rodzinie. Podjęcie takiej decyzji nie jest jednak dowolne. Wymaga bowiem współpracy z funkcjonariuszem Policji oraz lekarzem, ratownikiem medycznym lub pielęgniarką.
Przy odebraniu dziecka pracownik socjalny lub funkcjonariusz policji powinien wręczyć rodzicom pouczenie zawierające informacje o możliwości, terminie i sposobie wniesienia zażalenia od podjętej decyzji, a w ciągu 24 godzin od odebrania dziecka musi o tym fakcie zostać powiadomiony sąd opiekuńczy. Zażalenie można wnieść także za pośrednictwem pracownika socjalnego lub funkcjonariusza policji dokonującego odebrania dziecka, którzy zobowiązani są do bezzwłocznego przekazania tego zażalenia sądowi. Rozpatrzenie nie może trwać dłużej niż 24 godziny.

Joanna Suszyńska,
aplikantka radcowska