Przedawnienie roszczeń

Czy można zgodnie z prawem nie zapłacić mandatu drogowego za przekroczenie prędkości, podatku czy raty kredytu bankowego? Okazuje się że tak! Wszystkie te roszczenia prędzej czy później mogą ulec przedawnieniu.

Przedawnienie stanowi instytucję dającą dłużnikowi możliwość uchylenia się od zaspokojenia swojego wierzyciela. Jej celem jest stabilizacja sytuacji prawnej dłużnika. Świadczenie winno być spełnione w określonym czasie. Po jego upływie dłużnik przestaje już zwykle liczyć się z obowiązkiem spełnienia świadczenia, wierzyciel również nie uwzględnia już tego świadczenia w swoich kalkulacjach gospodarczych. Stabilizacja stosunków cywilnoprawnych wymaga wówczas, by wierzyciel, który do upływu terminu przedawnienia nie podjął czynności zmierzających do wyegzekwowania świadczenia, nie mógł już skutecznie domagać się jego zapłaty od dłużnika.

Jakie roszczenia ulegają przedawnieniu
Zgodnie z przepisami prawa przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe. Chodzi o roszczenia, które nakierowane są na realizację interesu ekonomicznego osoby uprawnionej. Najbardziej typowym roszczeniem majątkowym jest roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej. Nie ulegają natomiast przedawnieniu roszczenia niemajątkowe, tj. takie, które nie są związane z interesem majątkowym (np. prawo domagania się przeprosin z tytułu naruszenia dóbr osobistych). Nie podlegają również przedawnieniu uprawnienia kształtujące, takie jak prawo domagania się ustalenia istnienia określonego stosunku prawnego lub prawa.
Przedawnienie obejmuje roszczenia cywilnoprawne, w tym również wynikające z przepisów prawa pracy, jak i należności publicznoprawne, np. zobowiązania podatkowe. Oczywiście, ustawa wprowadzać może w stosunku do określonych roszczeń regulacje szczególne. Może powodować więc, że pewne roszczenia nigdy nie będą podlegały przedawnieniu.

Na czym polega
przedawnienie
Przedawnienie powoduje, że po upływie określonego terminu, liczonego od wymagalności roszczenia, dłużnik uprawniony jest do uchylenia się od realizacji zobowiązania. Może więc odmówić zaspokojenia wierzyciela, mimo istnienia długu.
Przedawnienie nie powoduje jednak, że zobowiązanie przestaje istnieć. Mimo upływu terminu przedawnienia, dług istnieje, więc wierzyciel może domagać się od dłużnika jego zapłaty, może również skierować przeciwko dłużnikowi pozew do sądu. Przedawnienie sprawia jednak, że dłużnik może skutecznie uchylić się od konieczności uregulowania zobowiązania, powołując się właśnie na upływ terminu przedawnienia.
Dla skorzystania z instytucji przedawnienia konieczne jest powołanie się przez dłużnika na okoliczność przedawnienia zobowiązania. Sąd nie uwzględni bowiem przedawnienia z urzędu. Jeśli zarzut taki zostanie skutecznie podniesiony, sąd oddali powództwo, a wierzyciel nie będzie mógł skorzystać z pomocy instytucji państwowych celem wyegzekwowania roszczenia.
Dłużnik może jednak powołać się na przedawnienie jedynie na etapie dochodzenia wierzytelności. Jeśli najpierw spełni świadczenie, nie będzie mógł już powoływać się na przedawnienie zobowiązania. Nie będzie mógł również żądać od swojego wierzyciela zwrotu świadczenia, uiszczonego mimo przedawnienia.

Kiedy następuje
przedawnienie
Przedawnienie należności następuje w terminach określonych w ustawie. Początkiem biegu terminu jest dzień, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeśli natomiast wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
Podstawowym terminem przedawnienia, odnoszącym się do większości zobowiązań, jest termin 10 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Termin przedawnienia dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz związane z działalnością gospodarczą wynosi 3 lata. Jeśli jednak roszczenie zostanie stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu, jak również ugodą zawartą przed sądem przedawnia się ono z upływem lat dziesięciu, chociażby termin przedawnienia roszczeń tego rodzaju był krótszy. Z kolei zobowiązania podatkowe przedawniają się zasadniczo z upływem lat 5.
Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Umową nie można więc wprowadzić innych terminów przedawnienia.

Obrona przed
przedawnieniem.
Przedawnienie to poważny oręż przeciwko interesom wierzyciela. Nie jest on jednak całkowicie bezbronny. Korzystając z określonych mechanizmów prawnych, wierzyciel może przeciwdziałać przedawnieniu zobowiązania. Przede wszystkim może on wytoczyć przeciwko dłużnikowi powództwo przed sądem, jak również doprowadzić do wszczęcia mediacji. Czynności te przerywają bieg terminu przedawnienia. Przedawnienie przerywa również uznanie roszczenia przez osobę dłużnika. Po upływie terminu przedawnienia bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się na nowo.


Adw. Maciej Witkowski