Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym małżonków

Orzeczenie rozwodu otwiera możliwość uregulowania sytuacji majątkowej małżonków. W trakcie trwania małżeństwa zgromadzony w nim majątek nie podlega podziałowi, w majątku tym nie określa się również udziałów każdego z małżonków. Po orzeczeniu rozwodu ustaje wspólność majątkowa pomiędzy małżonkami, a co za tym – idzie pojawia się możliwość dokonania podziału w/w majątku. Otwarta staje się również możliwość określenia udziałów, w których każdy z małżonków winien partycypować we wspólnym majątku.

Jakie udziały w majątku wspólnym?
Zasadą jest, że po ustaniu wspólności majątkowej małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Założenie to wynika z faktu, że majątek wspólny stanowi z reguły efekt wspólnych starań obu małżonków. Zasada ta obowiązuje niezależnie od tego, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku. W pewnych sytuacjach, wynikających z nagannego postępowania jednego z małżonków, istnieje jednak możliwość zróżnicowania wysokości udziałów każdego z małżonków w majątku wspólnym.
Ustawa wskazuje na dwie przesłanki, których spełnienie skutkuje możliwością ustalenia nierównych udziałów. Po pierwsze, zaistnieć muszą ważne powody uzasadniające zróżnicowanie udziałów poszczególnych małżonków. Po drugie,  stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego musi być różny.

Ważne powody
Ustawodawca nie definiuje pojęcia ważnych powodów, które stanowią podstawę do ustalania nierównych udziałów w majątku wspólnym. W grę wchodzić mogą zarówno  takie niewłaściwe zachowania, które skutkują brakiem wytworzenia majątku, jak i takie, które negatywnie rzutują na możliwość zachowania istniejącej substancji majątku wspólnego. Najczęściej wskazać można na alkoholizm, porzucenie rodziny, bezmyślne trwonienie wspólnego majątku itp. Zauważyć jednak trzeba, iż nie będzie stanowić podstawy do domagania się ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sytuacja, w której nieprzyczynianie się do wytworzenia majątku wynika z przyczyn niezależnych od małżonka, np. z powodu choroby, niemożności znalezienia pracy itp.
Dokonując oceny przesłanek ustalenia nierównych udziałów w majątku, pod uwagę bierze się całokształt postępowania danego małżonka w małżeństwie, nie zaś jednostkowe, nawet naganne, zachowania. Dla oceny tej nie ma przesądzającego znaczenia fakt orzeczenia rozwodu z winy jednego z małżonków. Sama bowiem okoliczność ponoszenia przez jednego z małżonków winy w rozkładzie pożycia nie musi jednocześnie oznaczać, iż małżonek ten nie czynił starań celem wytworzenia lub też zachowania majątku wspólnego.

Różny stopień przyczynienia się do powstania majątku.
Drugą niezbędną przesłanką ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym jest okoliczność, iż małżonek, którego dotyczą wskazane powyżej ważne powody, w mniejszym stopniu przyczynił się do powstania majątku. Nie wystarczy więc samo wykazanie wadliwego postępowania małżonka. Owo negatywne postępowanie skutkować musi dla majątku wspólnego niekorzystnymi następstwami.
Sąd ocenia przyczynienie się małżonków do powstania majątku wspólnego, uwzględniając przede wszystkim wysokość dochodów każdego z małżonków oraz czynione przezeń nakłady na majątek wspólny. Pod uwagę bierze się ponadto osobiste starania małżonka w wychowanie dzieci oraz nakład jego pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Ustawodawca wychodzi bowiem z założenia, że również praca we wspólnym gospodarstwie domowym ma wymierną wartość ekonomiczną. Tym samym nie można stawiać w gorszej sytuacji tego z małżonków, który przyczynia się w ten sposób do zaspokojenia potrzeb rodziny, kosztem np. pracy zarobkowej w tym czasie.
Wysokość udziałów
W razie zgłoszenia żądania ustalenia nierównych udziałów w majątku sąd oceni istnienie wskazanych powyżej przesłanek. W przypadku zasadności żądania dokona podziału, uwzględniając stopień, w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego. W efekcie może więc ograniczyć udziały jednego z małżonków, odpowiednio zwiększając udziały drugiego małżonka we wspólnym majątku. Może też całkowicie pozbawić nagannie postępującego małżonka udziałów w majątku wspólnym. W sytuacji takiej całość majątku wspólnego po rozwodzie przypadnie drugiemu z małżonków.

Brak przedawnienia
Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może dotyczyć tylko i wyłącznie całego majątku. Nie jest więc dopuszczalne żądanie ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego.
Żądanie ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym, jako roszczenie oparte na przepisie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego, nie ulega przedawnieniu. Zgłoszenie przedmiotowego żądania nie jest ograniczone żadnym terminem i może nastąpić w każdym czasie.

Adw. Maciej Witkowski