Ustanowienie rozdzielności majątkowej

– Wraz z mężem jesteśmy w separacji faktycznej. Nie mieszkamy już razem, nie utrzymujemy ze sobą kontaktów, najprawdopodobniej będziemy starać się o rozwód. Mąż wyjechał za granicę i tam układa sobie życie. Mamy w kraju wspólnie firmę. Jej prowadzenie wymaga podejmowania bieżących i ważnych decyzji. Są sytuacje, gdy niezbędna jest zgoda zarówno moja, jak i męża, dlatego chciałabym jak najszybciej uregulować sytuację majątkową między nami. Proszę o informację, czy jest możliwość zniesienia między nami wspólności majątkowej jeszcze przed orzeczeniem rozwodu? Jak tego dokonać?

Owszem, jest możliwe, by przed orzeczeniem rozwodu lub separacji ustanowić rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami. W pierwszym rzędzie wskazać należy, że umowę w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej możecie Państwo zawrzeć w dowolnym momencie, w formie aktu notarialnego. Umowa taka wywoła skutek w postaci ustania wspólności majątkowej. Oczywiście, rozwiązanie takie jest możliwe tylko przy obopólnej woli i współdziałaniu obu małżonków. Nie zawsze, niestety, taka zgoda istnieje, szczególnie jeśli małżonkowie pozostają w  konflikcie.
W razie braku zgody drugiego małżonka na ustanowienie rozdzielności majątkowej, konieczne, celem uzyskania wskazanego stanu rzeczy, będzie skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. Z wnioskiem może wystąpić którykolwiek z małżonków. Ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie przysługującej mu wierzytelności może nastąpić wyłącznie w skutek dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Ustawa wskazuje na możliwość zniesienia przez sąd wspólności majątkowej wyłącznie z ważnych powodów, nie precyzuje jednak, o jakie konkretnie przypadki chodzi. Ocena w tym przedmiocie będzie więc należeć do sądu. Przez ważne powody rozumie się najczęściej takie okoliczności, które sprawiają, że w konkretnej sytuacji faktycznej wspólność majątkowa nie służy dobru drugiego z małżonków oraz dobru założonej przez małżonków rodziny, a nawet prowadzi do sytuacji sprzecznej z zasadami prawa rodzinnego. Jako przykład można wskazać sytuację, gdy jeden z małżonków nie przyczynia się do wytwarzania majątku wspólnego albo przez hulaszczy tryb życia trwoni majątek wspólny. W mojej ocenie opisana przez Panią sytuacja również daje podstawy do wystąpienia z  takim wnioskiem. Niewątpliwie bowiem konieczność zachowania stanu majątku wspólnego, podejmowanie czynności prawnych odnoszących się do tego majątku, a mających na celu jego ochronę oraz prawidłowy zarząd majątkiem uzasadnia wydanie takiego rozstrzygnięcia. Stanowisko takie znajduje swe potwierdzenie w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 06-11-1972 r. (sygn. III CRN 250/72). We wskazanym orzeczeniu sąd uznał, że ważne powody uzasadniające rozwiązanie wspólności majątkowej nie odnoszą się tylko do przesłanek natury majątkowej (np. trwonienie majątku dorobkowego przez jednego z małżonków). W ocenie sądu ważne powody mogą stanowić także okoliczności stwarzające sytuację, w której wykonywanie zarządu przez każdego z małżonków ich wspólnym majątkiem jest niemożliwe albo znacznie utrudnione. W orzeczeniu zaś z dnia 13 stycznia 2000 r. (sygn. II CKN 1070/98) Sąd Najwyższy jednoznacznie wskazał, że ważny powód uzasadniający ustanowienie rozdzielności majątkowej może stanowić stan separacji małżonków, jeżeli nie ma charakteru przejściowego, lecz stanowi skutek trwałego rozkładu pożycia małżonków, jednocześnie zaś uniemożliwia lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym. 
W wyroku orzekającym o ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej sąd określi datę ustania wspólności. Co do zasady będzie to data tożsama z datą wydania wyroku. Z ważnych jednak powodów można się również domagać ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Data ta może być wcześniejsza niż moment wystąpienia z wnioskiem, nie może jednak poprzedzać chwili, gdy powstały okoliczności uzasadniające orzeczenie rozdzielności majątkowej. Jako że orzeczenie takie zwykle godzić może w interesy wierzycieli, którzy dokonywali czynności prawnych z małżonkami w przeświadczeniu o istnieniu między nimi wspólności, sąd podejmuje takie rozstrzygnięcie z dużą ostrożnością. W praktyce będzie to dotyczyć sytuacji, gdy z uwagi na separację faktyczną (życie w rozłączeniu) małżonkowie nie mogli już wcześniej współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym.

Adw. Maciej Witkowski