Wzajemne prawa i obowiązki małżonków

Wstępując w związek małżeński, stajemy się adresatami pewnych szczególnych praw i obowiązków, które dotyczą jedynie męża i żony. Małżonkowie są bowiem zobowiązani, a zarazem uprawnieni względem siebie, do pewnych wzajemnych zachowań.

O co chodzi?
Ustawodawca wyróżnił prawa i obowiązki, których realizowanie jest istotą trwania wspólnoty małżeńskiej. Dotykają one sfery emocjonalnej, ekonomicznej i symbolicznej. Do grupy tej należy zaliczyć wspólne pożycie małżonków, wierność, wzajemną pomoc, wybór nazwiska oraz wzajemną reprezentację.

Co to jest wspólne pożycie?
Wspólne pożycie, będąc podstawowym elementem wspólnoty małżeńskiej, polega na istnieniu więzi uczuciowej (duchowej), fizycznej i gospodarczej (ekonomicznej) pomiędzy małżonkami. Bardzo często towarzyszy ono wspólnemu zamieszkiwaniu współmałżonków. Należy pamiętać, że zanik więzi fizycznej, który spowodowany jest np. zaawansowanym wiekiem lub problemami zdrowotnymi, nie oznacza, że wspólne współżycie ustało. Podobnie jeśli więź gospodarcza została osłabiona sytuacją zawodową małżonków, przez którą zmuszeni są zamieszkiwać w innych miejscowościach.
Wymieniona w przepisach wierność jest natomiast ściśle związana ze wspólnym pożyciem i cechuje się utrzymywaniem przez każdego z małżonków więzi uczuciowej i fizycznej wyłącznie ze swoim współmałżonkiem.

Wzajemna pomoc
Małżonkowie zobowiązani są do wzajemnego wsparcia, zarówno w sferze materialnej, jak i duchowej. Pomoc ta może przejawiać się w rozmaity sposób, np. przez dodawanie otuchy podczas choroby, udzielaniu moralnego wsparcia w razie potrzeby czy też poprzez spełnianie świadczeń pieniężnych na rzecz współmałżonka.
W razie niewykonywania powyższych obowiązków nie można ich skutecznie egzekwować. W praktyce jedyną sankcją może być uznanie małżonka winnym rozkładu pożycia w wyroku orzekającym separację lub rozwód.
   
Wybór nazwiska
Każdy z małżonków, bezpośrednio po zawarciu małżeństwa (w przypadku małżeństwa świeckiego) albo przed sporządzeniem zaświadczenia stwierdzającego brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa przez kierownika urzędu stanu cywilnego (w przypadku małżeństwa wyznaniowego), dokonuje wyboru nazwiska, które będzie nosił po ślubie.
W tym celu składa stosowne oświadczenie przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. W tym zakresie nie ma się jednak zupełnej swobody. Przepisy ograniczają ją, umożliwiając wybór jednego z trzech rozwiązań. Dopuszczalne jest bowiem dokonanie wyboru wspólnego nazwiska, będącego dotychczasowym nazwiskiem jednego z małżonków, zachowanie swojego dotychczasowego nazwiska lub połączenie ze swoim dotychczasowym nazwiskiem dotychczasowego nazwiska drugiego małżonka, przy czym kolejność członów u obu osób powinna być jednakowa. Utworzone  w ten sposób nazwisko może składać się maksymalnie z dwóch członów. Jeśli omawiane oświadczenia nie zostaną złożone, to każdy z małżonków zachowuje nazwisko, które nosił do tej pory.

 Wzajemna reprezentacja małżonków
Instytucja wzajemnej reprezentacji dotyka zwłaszcza sfery ekonomicznej i polega na możliwości podejmowania przez jednego małżonka czynności w imieniu drugiego małżonka bez jego pełnomocnictwa. Umocowanie do takiego działania wynika bezpośrednio z ustawy i mamy z nim do czynienia przy spełnieniu przewidzianych prawem przesłanek. Dopuszczalność podejmowania takich czynności jest uzależniona od zaistnienia trzech okoliczności. Chodzi tu o pozostawanie małżonków we wspólnym pożyciu, wystąpienie przemijającej przeszkody dotyczącej jednego z małżonków, która  czasowo uniemożliwia lub utrudnia podjęcie mu danej czynności (np. pobyt w szpitalu) oraz brak sprzeciwu małżonka, który nie może samodzielnie jej dokonać.  Uprawnienie do wzajemnej reprezentacji dotyczy w szczególności spraw zwykłego zarządu majątkiem drugiego małżonka.

Jak się sprzeciwić?
Jeśli nie chcesz, by małżonek reprezentował twoje interesy, możesz wyraźnie się temu sprzeciwić (np. poprzez wyrażenie woli w ustnym lub pisemnym oświadczeniu) albo dorozumiany (np. przez udzielenie pełnomocnictwa innej osobie). Można go zgłosić zarówno zanim wystąpi przeszkoda uniemożliwiająca nam samodzielne podejmowanie czynności, jak i w czasie jej trwania.
Warto zauważyć, że sprzeciw może odnosić się tylko do konkretnej czynności lub pewnego rodzaju czynności podejmowanych w ramach wzajemnej reprezentacji lub odnosić się ogólnie do wszelkich działań i jest on skuteczny względem osób trzecich, które o nim wiedziały.


Joanna Suszyńska, aplikantka radcowska