Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych

Zarówno Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, jak i przepisy prawa cywilnego chronią dobra osobiste człowieka. Każdemu bowiem, od momentu narodzenia aż do śmierci, przysługują określone prawa podmiotowe, których nikomu nie wolno ich naruszać. Prawa te określane jako „dobra osobiste” podlegają ochronie, a z tytułu naruszenia owych praw przysługują określone uprawnienia.

Jakie dobra podlegają ochronie
Przepisy prawa jedynie przykładowo określają dobra osobiste człowieka. Art. 23 kodeksu cywilnego wymienia tytułem przykładu: zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji czy też nietykalność mieszkania. Jeśli więc ktokolwiek obelżywie nazwie drugiego człowieka, bezprawnie pozbawi go wolności, wykorzysta bez uzyskania zgody czyjś wizerunek, pokrzywdzonemu przysługuje prawo domagania się ochrony. Wskazać jednak należy, że wyliczenie określone w w/w przepisie ma charakter jedynie przykładowy. Prawo nie określa bowiem zamkniętego katalogu dóbr osobistych. Dobra osobiste mają charakter uniwersalny, wynikają z przyrodzonych praw istoty ludzkiej. Tym samym nie można katalogu takiego ustalić.

Środki ochrony
 W pierwszym rzędzie, osoba której dobra osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może domagać się zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. Tytułem przykładu, dysponując wiedzą o planowanym opublikowaniu artykułu prasowego zawierającego szkalujące, nieprawdziwe informacje, można domagać się zaniechania jego publikacji. Roszczenie to charakter prewencyjny i powstaje jeszcze przed naruszeniem dobra osobistego.
Z kolei w razie naruszenia dobra osobistego pokrzywdzony może domagać się, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Może też żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.
W odniesieniu do żądania usunięcia skutków naruszenia, wskazać trzeba w szczególności na możliwość żądania opublikowania stosowanego oświadczenia, sprostowania szkalujących informacji, przeproszenia pokrzywdzonego, w tym przez publikację w środkach masowego przekazu, np. w gazecie. Wyliczenie to jest jedynie przykładowe, bowiem katalog możliwych działań sprawcy jest otwarty. Istotne jest, by czynności te były adekwatne do dokonanego naruszenia. Winny więc uwzględniać rodzaj, intensywność oraz zasięg dokonanego naruszenia.
Osoba, której dobra osobiste zostały naruszone, może również domagać się zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty określonej sumy na wskazany cel społeczny. Wybór roszczenia przynależny jest pokrzywdzonemu. Prawo nie określa wysokości zadośćuczynienia, którego można się domagać. Przyjmuje się jednak, że przy określeniu kwoty zadośćuczynienia winno się brać pod uwagę charakter naruszenia dobra osobistego, stopień nasilenia i czas doznawania przez pokrzywdzonego ujemnych przeżyć psychicznych spowodowanych naruszeniem. Wysokość zadośćuczynienia winna pozostawać również w adekwatnej wysokości względem stopnia winy sprawcy naruszenia dobra osobistego, jak również uwzględniać cele prewencyjne oraz wychowawcze w odniesieniu do osoby sprawcy.
Dodatkowo wspomnieć trzeba o możliwym dochodzeniu przez pokrzywdzonego również odszkodowania, jeśli w skutek naruszenia dobra osobistego doszło do powstania szkody majątkowej (np. na skutek rozprowadzenia nieprawdziwych informacji o firmie doszło do utraty przez nią klientów).  W sytuacji takiej wysokość odszkodowania winna odpowiadać kwocie rzeczywiście poniesionej szkody. 

Ochrona również dla osób prawnych
Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio również w stosunku do osób prawnych (spółek kapitałowych, stowarzyszeń, fundacji itp.). Osoby prawne, podobnie jak osoby fizyczne, posiadają dobra osobiste. Odpowiednikiem „czci” osoby fizycznej będzie dobre imię (reputacja) osoby prawnej. Z kolei odpowiednikiem wizerunku może być prawo do marki czy logotypu firmy. Osobom prawnym przysługują również inne dobra osobiste, jak np. tajemnica korespondencji czy nietykalności pomieszczeń. Katalog ten, podobnie jak w przypadku osób fizycznych, ma charakter otwarty. W razie naruszenia dobra osobistego osoby prawnej również możemy domagać się zadośćuczynienia. Jego wysokość będzie w takiej sytuacji zależała od rozmiaru ujemnych następstw naruszenia, pozostawać winna też w stosownej relacji do osoby sprawcy. Uwzględniać powinna konieczność realizacji funkcji wychowawczej oraz prewencyjnej orzeczenia.
Przepisy o ochronie dóbr osobistych stanowią ważny oręż w walce o ochronę praw jednostki. Pokrzywdzonemu dają możliwość otrzymania satysfakcji oraz należnego zadośćuczynienia, z kolei dla sprawcy naruszenia dóbr osobistych stanowią nauczkę i swoistą „karę cywilną”. Jakkolwiek wysokość zasądzanych kwot tytułem zadośćuczynienia nie jest na chwilę obecną satysfakcjonująca (kwoty wahają się od kilku do kilkudziesięciu tysięcy złotych), warto jednak korzystać z ochrony i domagać się w sądzie zadośćuczynienia. 

Adw. Maciej Witkowski