Zgoda małżonka na czynności prawne

Małżonkowie pozostający w ustawowej wspólności majątkowej muszą pamiętać o tym, że zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich mogą być egzekwowane zarówno z majątku odrębnego małżonka będącego dłużnikiem, jak i z ich majątku wspólnego. Ze względu na ochronę domowego budżetu ustawodawca uzależnia ważność niektórych czynności prawnych od uzyskania zgody na jej dokonanie także od drugiego małżonka.

Kiedy potrzebna jest zgoda?
W przypadku czynności prawnej dotyczącej majątku wspólnego, mającej na celu zbycie, obciążenie, odpłatne nabycie nieruchomości lub użytkowania wieczystego, zgoda współmałżonka jest niezbędna dla jej skuteczności. Odnosi się to także do czynności oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków oraz do takich, które polegają na obciążeniu, zbyciu lub odpłatnym nabyciu prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest lokal  lub budynek (np. poprzez ustanowienie hipoteki). Podobna sytuacja ma miejsce także przy dokonywaniu darowizn z majątku wspólnego małżonków (oprócz drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych) oraz zbycie, obciążenie i odpłatne nabycie czy wydzierżawienie gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa. Może się jednak zdarzyć, że dojdzie do zawarcia umowy bez uzyskania wymaganej zgody męża lub żony.  Będzie ona ważna tylko wtedy, gdy drugi małżonek, który nie wiedział o takiej czynności prawnej, potwierdzi ją po fakcie.
 
W jakiej formie?
Ustawodawca nie sprecyzował, jaką formę powinna przybrać owa zgoda małżonka. W doktrynie przeważa więc pogląd, że przy umowach pisemnych dopuszczalne jest nawet zawarcie zgody w samej umowie. Jeśli zaś chodzi o umowy ustne, wierzyciel może sporządzić dokument prywatny, w którym stwierdzi, że małżonek dłużnika wyraził zgodę na dokonanie przez niego danej czynności prawnej. Co do zasady przyjmuje się, że zgoda powinna być złożona w formie, jakiej prawo wymaga dla ważności potwierdzanej czynności prawnej. W interesie wierzyciela jest to, by fakt wyrażenia zgody nie budził wątpliwości, a w razie ewentualnej  egzekucji można było dochodzić roszczeń z majątku wspólnego małżonków. W tym celu najczęściej stosuje się pisemne oświadczenia z własnoręcznym podpisem współmałżonka – czyli dokumenty prywatne, które mogą być dowodami tego, że osoba, która podpisała takie pismo, złożyła dane oświadczenie.

W jakim terminie?
Wyrażenie zgody współmałżonka może nastąpić przed, jak i po dokonaniu danej czynności prawnej. Kontrahent (druga strona umowy) ma możliwość wyznaczenia określonego terminu do jej potwierdzenia, zażądać bezzwłocznego wyrażenia zgody lub odstąpić od umowy bez wyznaczania żadnych terminów w razie stwierdzenia, że czynność nie została potwierdzona przez drugiego małżonka. Nieuzyskanie zgody, w tym bezskuteczny upływ terminu do jej wyrażenia powoduje, że czynność prawna jest nieważna już od samego początku, tak jakby w ogóle nie została dokonana. Warto zauważyć, że zgodę wyrazić nawet po ustaniu małżeństwa i wspólności majątkowej.

Na drodze sądowej
Jeżeli z jakichś powodów nie jesteśmy w stanie uzyskać zgody małżonka, możemy wystąpić do sądu z wnioskiem o wyrażenie zgody na dokonanie danej czynności przez sąd. Jeśli uzna on, że wymaga tego dobro rodziny, to udzieli zezwolenia zastępczego, które wywiera takie same skutki, jak zgoda małżonka. Jednocześnie otwiera ono drogę wierzycielowi, który będzie mógł dochodzić roszczeń z majątku wspólnego małżonków.

Odpowiedzialność
Niezależnie od tego, czy współmałżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania przez swojego męża lub żonę, dłużnikiem jest tylko ten małżonek, który się do czegoś zobowiązał. Drugi małżonek ponosi natomiast odpowiedzialność ograniczoną wyłącznie do majątku wspólnego, z wykluczeniem swojego majątku osobistego. Jeżeli jednak dłużnikami są oboje małżonkowie, to wspomnianego ograniczenia nie stosujemy.
Warto zauważyć, że prowadzenie za zgodą małżonka działalności gospodarczej, nie oznacza automatycznej zgody na zaciąganie zobowiązań pozostających w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Zgoda nie może mieć bowiem mieć charakteru generalnego, a dotyczyć konkretnego  zobowiązania. Za zgodę nie możemy uznać także niezgłoszenia sprzeciwu wobec zamierzonej przez współmałżonka czynności prawnej zarządu majątkiem wspólnym.

Joanna Suszyńska,
aplikantka radcowska