Znaleźli się spadkobiercy majątku w Żelazkowie – czy miejscowy Urząd Gminy będzie musiał opuścić dwór?

Odpowiedź na to pytanie będzie znana do 30 września br. Tak zapewnia wojewoda wielkopolski. Z nieoficjalnie uzyskanych informacji wynika, że wojewoda przesłał do zainteresowanych stron pismo, w którym informuje, że do 30 września br. zostanie rozpatrzony wniosek spadkobierców o stwierdzenie czy działka, na której znajduje się zespół pałacowo – parkowy w Żelazkowie stanowiący do 13 września 1944 roku własność hrabiego Józefa Stanisława Radońskiego nie podlegała działaniu dekretu o reformie rolnej z 6 września 1944 roku.

Mimo, że spadkobiercy czynią starania już od dłuższego czasu, to mieszkańcy Żelazkowa i gminy dowiedzieli się o tym niedawno i to w ramach tzw. poczty pantoflowej.  Brak oficjalnej i szczegółowej informacji wywołał szereg domysłów. Niektórzy z mieszkańców obawiają się czy czasami nie stracą  ziemi otrzymanej z nadania reformy rolnej, która wcześniej stanowiła własność hrabiego Józefa Radońskiego.  Moich rozmówców intryguje też inny problem.   Zastanawiają się kim mogą być spadkobiercy skoro hrabia nie miał dzieci. Z uzyskanych nieoficjalnie informacji wynika, że mieszkańcy nie maja się czego obawiać, a Urząd Gminy też nie straci swojej dotychczasowej siedziby. Najprawdopodobniej czterech spadkobierców zainteresowanych jest uzyskaniem ewentualnej rekompensaty finansowej. Finał sprawy zależeć będzie od decyzji wojewody. Jeżeli przejęcie własności hrabiego nastąpiło zgodnie z zapisami dekretu o reformie rolnej roszczenia spadkobierców będą oddalone.  Natomiast problem nie tyle dla gminy a dla państwa rozpocznie  się w sytuacji gdy okaże się, że przejecie własności hrabiego nastąpiło z naruszeniem  wspomnianego dekretu. Zwłoka w wydaniu decyzji przez wojewodę wynika konieczności zebrania całości materiału dowodowego w sprawie. W lutym tego roku pełnomocnik osób składających wniosek wniósł o przesłuchanie nowych świadków, którzy mogą posiadać wiedzenia temat podstawy przejęcia majątku Żelazków i jego funkcjonowania w latach 30 i 40 dwudziestego wieku. Nieoficjalnie w Urzędzie Gminy Żelazków uzyskałem potwierdzenie o otrzymaniu w tej sprawie zawiadomienia od wojewody wielkopolskiego.

                                Kim był hrabia Józef Stanisław Radoński?

W latach 1919 -1939 był ostatnim właścicielem Żelazkowa. Gospodarował na około 800 ha gruntów. Prowadził jak na tamte czasy dość nowoczesne gospodarstwo w tym warzywne nastawione na  przetwórstwo. W majątku funkcjonowała fabryczka produkująca na eksport korniszony w puszkach. Doglądanie gospodarstwa nie przeszkadzało właścicielowi w częstych wyjazdach w tym także za granicę. Był miłośnikiem polowań, które wówczas stanowiły nieodzowny elementem życia towarzyskiego. Na polowaniach w Żelazkowie gościła śmietanka towarzyska z Warszawy np. Marszałek Rydz – Śmigły, Czesław Michałowski, minister sprawiedliwości, Alfred Chłapowski, ambasador RP we Francji.  Poglądy Józefa Rdońskiego można  scharakteryzować w dwóch zdaniach – konserwatywno – liberalne dotyczące gospodarki i monarchistyczne jeśli szło o zarządzanie. Hrabia założył w Żelazkowie szkołę powszechną. Na ten cel oddał budynek, w którym były dwa pomieszczenia sala lekcyjna i pokój dla nauczyciela. W 1933 roku zaangażował się w utworzenie miejscowej jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej. Został jej prezesem. Z chwilą wybuchu drugiej wojny światowej Józef Radoński kazał spakować na furmankę niezbędne rzeczy i wraz z żoną  wyruszył w stronę Warszawy.

                                               Zespół dworsko – parkowy

Późnobarokowy dwór wzniesiono w drugiej połowie XVIII wieku dla ówczesnych właścicieli rodziny Radolińskich. Budynek został częściowo przebudowany w latach 1796 – 1798 według projektu architekta Fryderyka Alberta Lessela. Dobudowano oficynę i dom ogrodnika. Wszystkie obiekty połączono arkadowym ogrodzeniem. W skład zespołu weszły budynki folwarczne: stajnia, stodoła, spichlerz, oficyna, wozownia. Uwagę przyciąga brama wjazdowa. Została wybudowana wraz z ogrodzeniem w 1891 roku. Słupy bramy zwieńczone są kulami i figurami orłów. Dwór jest budynkiem parterowym z piętrem w mansardzie. Zbudowany został na planie prostokąta. Zdobią go czterokolumnowe ganki umieszczone na osi obu fasad. Na parterze znajdowały się: sień i salon otwarty na ogród. Natomiast po bokach urządzono pokoje w układzie trzytraktatowym. Na piętrze od strony ogrodu znajdowała się reprezentacyjna sala z owalną niszą ujętą parami jońskich kolumn. W ścianie wschodniej (w niszy) umieszczono herb Radolińskich „Leszczyc”. W latach 1974 – 1979 przeprowadzono gruntowny remont dworu, w którym aktualnie mieści się Urząd Gminy Żelazków. Na tyłach  dworu (od zachodniej strony) rozciąga się park krajobrazowy o powierzchni 1,6 ha. Stanowi pozostałość regularnego założenia parkowego z XVIII wieku. W XIX wieku został częściowo przekształcony. Od dworu w kształcie litery „V” rozchodziły się dwie aleje obsadzone kasztanowcami. Park upiększały liczne klomby i staw. W okresie międzywojennym zlikwidowano jedną z alei ( południową) by zrobić miejsce na założenie ogrodu warzywnego. W 2020 roku zakończono prace związane z rewitalizacją parku. Koszty rewitalizacji wyniosły 2,5 mln zł. Dziesiątki ławek ustawionych wzdłuż alejek, stawy z tryskającą fontanną, parkowe rzeźby, tysiące posadzonych nowych roślin, krzewów i drzew. Tak obecnie prezentuje się  park w Żelazkowie. Nie ma przesady w stwierdzeniu, że jest najładniejszym w powiecie kaliskim.

Grzegorz Pilecki

Na zdjęciach czarnobiałych: 1. Hrabia Józef Radoński przed wejściem do dworu w Żelazkowie, 2. Józef Radoński, 3. Zdjęcie grupowe goście hrabiego Stefana Radońskiego od lewej: Alfred Chłapowski, ambasador RP we Francji, hrabia Józef Radoński, płk Włodzimierz Morawski, książę Włodzimierz Czetwerczyński, pani Wyganowska, hrabia Jan Taczanowski - (zasoby Narodowego Archiwum Cyfrowego).

^{Przy opracowaniu korzystałem z informacji zawartych na str. internetowej gminy, Stanisław Małyszko- Majątki Wielkopolski. Powiat kaliski, niepublikowane opracowanie Alicji Łuczak.}