Czy pandemia koronawirusa może spowodować zmianę warunków umowy?

„Panie Mecenasie, wszyscy doskonale wiemy, jak wygląda obecnie sytuacja w Polsce i na świecie. Prowadzę małe, rodzinne przedsiębiorstwo i mam pewne obawy, czy w związku z pandemią koronawirusa będę w stanie wywiązać się z kontraktów, które zawarłem jeszcze w sytuacji, gdy nic nie zwiastowało takiej sytuacji. Czy może Pan mi coś doradzić?” – pyta p. Bartosz.

  Panie Bartoszu, faktycznie obecna sytuacja również z ekonomicznego punktu widzenia nie jest prosta. Szczególnie mocno może się ona odbić na najmniejszych przedsiębiorstwach, dla których nawet jedno - bądź dwumiesięczny przestój może być niezwykle trudny. Oczywiście doskonale rozumiem również fakt, że zawierając pewne, szczególnie długoterminowe umowy, zarówno Pan, jak i Pana kontrahenci nie byliście w stanie przewidzieć, że do takiej sytuacji dojdzie. Pierwszym, choć oczywistym krokiem, który sugerowałbym w Pana sytuacji jest próba negocjacji z kontrahentami, która ostatecznie może doprowadzić Państwa do wypracowania kompromisu pozwalającego każdej ze stron na wyjście z tej patowej sytuacji. Dopiero w sytuacji, gdy osiągnięcie porozumienia pomiędzy stronami będzie niemożliwe, mogę zasugerować skorzystanie z opisanej poniżej instytucji.

  Sugerowanym rozwiązaniem w Pana przypadku może być skorzystanie z sądowej zmiany stosunku obligacyjnego przy zastosowaniu instytucji rebus sic standibus. Instytucja ta została uregulowana w art. 3571 kodeksu cywilnego. Wspomniany przepis stanowi, iż: „Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym”. 

  Analizując poszczególne przesłanki wskazane we wskazanym artykule należy zwrócić uwagę przede wszystkim na fakt, że powołać się na wspomnianą instytucję można wyłącznie w sytuacji nadzwyczajnej zmiany stosunków. Ponadto, okoliczność ta nie mogła być przewidziana przez strony. Ma ona zatem charakter wyjątkowy – nie można powoływać się na nadzwyczajną zmianę w sytuacji, gdy np. niewłaściwie oceniliśmy ryzyko gospodarcze związane z zawarciem umowy. Zmiana stosunków powinna mieć raczej charakter zewnętrzny, niezależny od stron umowy. Ponadto podkreślić należy, że drugą przesłanką, która musi zostać wypełniona w przedmiotowej sprawie jest pokrzywdzenie jednej ze stron umowy, co objawia się bądź nadmiernymi trudnościami w jej wykonaniu, bądź groźbą rażącej straty. 

  Dopiero jeśli wskazane warunki zostaną wypełnione, sąd może (zastosowanie tej instytucji nie ma charakteru obligatoryjnego) w pewien sposób wpłynąć na wspomniany stosunek obligacyjny, tzn. oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, zwiększyć albo zmniejszyć wysokość świadczenia, bądź wreszcie skorzystać z najdalej idącej konsekwencji, tj. orzec o rozwiązaniu wskazanej umowy. Należy jednak pamiętać, że przy ustalaniu skutku nadzwyczajnej zmiany stosunków sąd powinien kierować się zasadami współżycia społecznego i oczywiście badać każdy przypadek indywidualnie.
Podsumowując, wskazana instytucja może stanowić pewne rozwiązanie w sytuacji, gdy pomiędzy Panem a kontrahentami nie uda się osiągnąć porozumienia. Na obecnym etapie trudno jednak przewidzieć, jak poszczególne sądy będą oceniać obecną sytuację i czy będzie kwalifikowała się ona do sądowej ingerencji w poszczególne umowy, która, jak ponownie podkreślam, ma charakter wyjątkowy. Jest to jednak jedna z ewentualności, które warto rozważyć.

Adw. Krzysztof Liberda