Czy to jest herb Kalisza?

Wieżę kaliskiego Ratusza zdobi nie tylko zegar ale także herb miasta. Ale czy na pewno jest to herb Kalisza?

   Szczegółowy opis i wzór graficzny herbu Kalisza określa Uchwała nr XLVIII/630/2018 Rady Miejskiej Kalisza z dnia 25 stycznie 2018 roku w sprawie Statutu Miasta Kalisza. Herb nawiązuje do najstarszej okrąglej pieczęci miejskiej z 1374 roku. Herb  przedstawia w srebrnym polu tarczy czerwony mur blankowany z otwartym otworem bramnym, tak jak na najstarszej znanej pieczęci Miasta. Na murze dwie czerwone blankowane wieże nakryte błękitnymi szpiczastymi daszkami zwieńczonymi złotymi kulami. W wieżach podwójne okna. Pomiędzy wieżami odziany w błękitne szaty trębacz – pachoł dmący w czarny róg, ze złotymi okuciami, który trzyma w lewej ręce. Na tej samej ręce przewieszona palica. Pachoł odwrócony w lewą stronę, prawą rękę trzyma na rękojeści złotego miecza przytwierdzonego do pasa. Nad postacią pachoła złota gwiazda sześciopromienna. Jego głowę zdobi błękitna czapka. Kolor włosów pachoła złoty.

   Jak widać precyzyjnie opisano kolorystykę wszystkich elementów także tła herbu. Tymczasem wieżę kaliskiego Ratusza zdobi płaskorzeźba przypominająca herb Miasta z tą różnicą, że w całości pokrywa ja złota farba. Tymczasem w opisie herbu Kalisza złote są tylko: okucia czarnego rogu, miecz, gwiazda i włosy pachoła. Stad pytanie, czy jest to jeszcze herb Miasta, czy płaskorzeźba wyglądem nawiązująca do niego? Zgodnie z treścią Statutu Miasta Kalisza herb powinien być na stałe umieszczony na budynku stanowiącym siedzibę Rady, Prezydenta?

   Pobieżny przegląd zdjęć przedstawiających siedziby władz innych miast w Wielkopolsce uwidacznia, że zachowana jest oryginalna kolorystyka herbów. Tak np. jest w: Koninie, Ostrowie Wlkp., Koźminie, Stawiszynie i Przedeczu.

(grz)

List do redakcji:

Czy to jest herb Kalisza? - riposta.

W dniu 21 marca na łamach portalu życiekalisza.pl ukazał się krótki artykuł autorstwa osoby podpisanej jako (grz) pt. Czy to jest herb Kalisza?, ukazujący wątpliwości autora czy na wieży kaliskiego Ratusza, którą zdobi zegar jest także herb miasta i czy na pewno jest to herb Kalisza?. Moja odpowiedź na zadane w tytule pytanie brzmi – i tak i nie. Na początek należy wyjaśnić, że omawiana przez autora tekstu płaskorzeźba nie jest umieszczona na wieży ratuszowej, ale na tympanonie bryły budynku. Ale po kolei.

Herb miejski to charakterystyczny znak miejskiej wspólnoty samorządowej skonstruowany na wzór znaku terytorialnego według określonych reguł heraldycznych. Podstawowymi elementami herbu są tarcza herbowa i godło.

Tarcza w heraldyce służy jako miejsce umieszczenia godła, czyli znaku herbowego. Tarcze herbowe zmieniały się na przestrzeni lat. Miały kształt tarczy gotyckiej, turniejowej, renesansowej, kartusza barokowego, rokokowego, jednak było to zależne od epoki powstania danego herbu albo od panującej mody.

Godło, czyli figura kładziona na tarczy, to najistotniejszy element herbu. To symbol wyróżniający, znak rozpoznawczy przynależności osoby bądź przedmiotu do szerszej grupy rodowej, prawnej lub społecznej. Godło powinno być umieszczone centralnie i dobrze wypełniać tarczę herbową, ale nie dotykać do brzegów (wyjątkiem są tu np. przedstawienia wody, ziemi, lub murów obronnych jak w przypadku Kalisza).

Teraz odpowiem na postawione przez autora artykułu pytanie:

1) Odpowiedź na NIE. Jeżeli spojrzeć na płaskorzeźbę na tympanonie elewacji frontowej Ratusza to jest ona nie herbem a godłem, gdyż nie umieszczona jest na tarczy. Jedynie mury wraz z zamkniętą bramą układają się w jej kształt.

2) Odpowiedź na TAK. Herb miejski winien być zgodny z zasadami heraldyki I miejscową tradycją historyczną. Pod tym pojęciem rozumieć należy także tradycję używania danych symboli w przeszłości. Symbolem Kalisza od blisko 760 lat jest dmący w róg trębacz na murach (raz był zwrócony w swoją lewą, raz w prawą stronę) a nad nim gwiazda. I ta zasada miejscowej tradycji pozwala uznać, iż na tympanonie znajduje się herb Kalisza, pomimo iż nie jest umieszczony w tarczy herbowej. Wszyscy, którzy na płaskorzeźbę mówią, że jest to herb Kalisza, mówią prawidłowo. Należy dodać, iż owa płaskorzeźba znalazła się na bydynku w 1925 r., jako symbol zakończenia odbudowy Ratusza ze zniszczeń po I wojnie światowej. W tym czasie na iglicy wieży budynku założony został wietrznik z wizerunkiem herbu a Magistrat otrzymał nową pieczęć. I tutaj dwa słowa o wietrzniku z iglicy - czy można nazywać go herbem? Występuje ten sam problem. Mimo, że pierwotny został zastąpiony nowym, brak wpisania go w tarczę powoduje, że nad miastem, można powiedzieć, góruje godło. Ale czy to takie ważne. Trębacz jest symbolem Kalisza i basta.

Autor w swym artykule poruszył inny istotny temat dot. herbu – jego kolorystykę. Na tympanonie Ratusza złoty, używany przez Miasto, zgodnie z opisem w Statucie - barwny. Herb na budynku to płaskorzeźba ukazująca symbol Kalisza. Trudno więc oczekiwać by była wielobarwna, jeżeli w jej blisko 95 letniej historii nigdy taka nie była. To samo można powiedzieć o innym, jakże odmiennym herbie na moście Kamiennym, też płaskorzeźba – czy powinna być kolorowa?. Należy jedynie ubolewać, że herb z Ratusza ktoś w przeszłości kazał pomalować na złoty kolor, gdzie przez długie lata był jasny - biały, co pokazują stare zdjęcia i pocztówki.

Autor tekstu na zakończenie pisze: Zgodnie z treścią Statutu Miasta Kalisza herb powinien być na stałe umieszczony na budynku stanowiącym siedzibę Rady, Prezydenta? I jest. Wchodząc do Ratusza powinno zobaczyć się herb umieszczony na owalnej tarczy, tak charakterystycznej dla urzędów.

Jeżeli jesteśmy przy herbie, należy powiedzieć o jeszcze innej, bardzo ważnej sprawie, a mianowicie występowaniu na nim bramy. Brama ta, na przestrzeni wielowiekowego istnienia pieczęci i herbów Kalisza, była zawsze. Raz otwarta, raz zamknięta, z podwójnymi czy pojedyńczymi wrotami, ale istniała. Porównując dwa herby, ten z tympanonu i ten ze Statutu, zwraca uwagę jej brak na tym drugim. Zamiast bramy mamy tam otwarty otwór bramny. Jej nieuzasadnione zniknięcie powoduje, że herb nie nawiązuje do jego najstarszego wzoru – pieczęci z 1374 r. i nie został wykonany zgodnie z miejscową tradycją historyczną.

Reasumując uważam, że nie ma co rozczulać się nad historycznym herbem z tympanonu dlatego, że nie jest barwny, ale zastanowić się dlaczego ten współczesny nie ma bramy i co należy uczynić, by ją z powrotem przywrócić.

Krzysztof Pietrzak