Odbycie kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym

1 września 2009 r. weszły w życie przepisy umożliwiające odbywanie kary pozbawienia wolności poza terenem zakładu karnego. Możliwość taką wprowadziła Ustawa o wykonywaniu kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym w systemie dozoru elektronicznego. Tę innowacyjną metodę odbywania kary wprowadzono pierwotnie jedynie na terenie apelacji warszawskiej. Od początku 2012 r. z systemu mogą skorzystać również inni skazani na obszarze całej Polski.

Czym jest system dozoru elektronicznego
System dozoru elektronicznego to – mówiąc w skrócie – jeden ze sposobów odbywania kary pozbawienia wolności, polegający na kontrolowaniu zachowania skazanego poza zakładem karnym. Jego zastosowanie oznacza, że skazany, mimo iż zobowiązany jest odbywać karę pozbawienia wolności orzeczoną bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, może przebywać na stałe poza zakładem karnym. Jedynym ograniczeniem dla skazanego będzie konieczność stałego posiadania tzw. aparatury monitorującej, w praktyce – obrączki zainstalowanej na ręce lub nodze skazanego, dzięki której zakład karny będzie mógł sprawować kontrolę w odniesieniu do miejsca przebywania skazanego. Celem założenia opaski jest ponadto kontrola realizowania przez skazanego orzeczonego obowiązku powstrzymania się od przebywania w określonych miejscach lub też zbliżania się do określonej osoby, jeśli zakaz taki został orzeczony. W miejscu zamieszkania skazanego montuje się urządzenia monitorujące, pozwalające na funkcjonowanie systemu.
Osoba objęta dozorem w godzinach określonych przez sąd powinna znajdować się w miejscu zamieszkania, a o każdym naruszeniu zasad odbywania kary (ustalonego harmonogramu przebywania w miejscu zamieszkania) powiadamiany jest sędzia i kurator zawodowy. Dzięki temu systemowi skazany w okresie nieobjętym nakazem przebywania w miejscu zamieszkania może poruszać się, wychodzić z domu, nawet podjąć pracę czy naukę.

Kto może odbywać karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego
O odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego może starać się osoba skazana na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku, która nie została  skazana w ramach tzw. recydywy wielokrotnej. Warunkiem jest, by taka forma odbywania kary pozbawienia wolności była wystarczająca dla osiągnięcia celów kary. Skazany musi mieć nadto ustalone miejsce stałego pobytu (co nie jest jednak jednoznaczne z miejscem zameldowania), a osoby pełnoletnie z nim zamieszkujące muszą wyrazić na to zgodę. Warunkiem odbywania kary w tym systemie jest ponadto, by istniejące możliwości techniczno-organizacyjne związane z wykonywaniem dozoru przez podmiot prowadzący centralę monitorowania i upoważniony podmiot dozorujący nie stały temu na przeszkodzie, a także by umożliwiały zastosowanie tego rozwiązania same warunki mieszkaniowe skazanego.
Odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego jest możliwe również w razie skazania danej osoby na kilka niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które zobowiązany jest on odbyć kolejno. Warunkiem jednak jest, by łącznie nie przekraczały one jednego roku. Możliwe jest także odbywanie kary w tym systemie dla osoby, wobec której orzeczono zastępczą karę pozbawienia wolności za przestępstwo i przestępstwo skarbowe. Nie mogą natomiast skorzystać z dobrodziejstwa ustawy osoby skazane na karę aresztu lub zastępczą karę aresztu za wykroczenie i te, wobec których orzeczono środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności, jak również osoby skazane na karę aresztu wojskowego.
Jeśli wskazane powyżej warunki są spełnione, skazanemu, który nie rozpoczął jeszcze wykonywania kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli względy bezpieczeństwa i stopień jego demoralizacji, a także inne szczególne okoliczności nie przemawiają za potrzebą osadzenia go w zakładzie karnym.  Z kolei względem osób, które już rozpoczęły odbywanie kary w zakładzie karnym, można udzielić zezwolenia na odbycie w systemie dozoru elektronicznego pozostałej części kary, jeżeli za udzieleniem takiego zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego.

Procedura uzyskania zezwolenia
Orzekanie w przedmiocie udzielenia zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego należy do właściwości sądu penitencjarnego, w którego okręgu skazany przebywa. Z wnioskiem wystąpić może: skazany, jego obrońca, prokurator, sądowy kurator zawodowy, dyrektor zakładu karnego (gdy skazany przebywa w zakładzie karnym). Do wniosku dołączyć należy zgodę osoby lub osób pełnoletnich wspólnie zamieszkujących ze skazanym w miejscu, gdzie będzie wykonywany dozór elektroniczny.
W razie pozytywnego rozpatrzenia wniosku, wykonanie postanowienia pozostaje w gestii właściwego sądu penitencjarnego, w okręgu którego kara jest lub będzie wykonywana.
Na postanowienie sądu odmawiające udzielenia zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, przysługuje zażalenie.
 

Adw. Maciej Witkowski