Odzyskanie podatku z nieujawnionych źródeł przychodów

Przepisy Ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych zawierają regulacje umożliwiające przypisanie podatnikowi podatku od dochodów nieujawnionych organowi podatkowemu do opodatkowania. Przypomnijmy, iż chodzi o wysoki, sankcyjny podatek w wysokości 75%. Fiskus obarczał nim podatników w przypadku ustalenia, że zgromadzili oni mienie, na które nie mieli pokrycia w zgłoszonych źródłach przychodów. Przepisy pozwalające na wymierzenie tego podatku były bardzo dolegliwe dla podatników z uwagi na wysokość stawki podatku. Budziły jednocześnie wiele kontrowersji. Często zdarzało się bowiem, że fiskus opodatkowywał tym sposobem dochód zgromadzony w okresie już objętym przedawnieniem, za który podatnicy nie dysponowali już dokumentami pozwalającymi na udokumentowanie przychodów.

Trybunał z odsieczą
Na szczęście dla wszystkich podatników dotkniętych wskazaną regulacją pojawiła się możliwość odzyskania zapłaconych fiskusowi środków. Dnia 18 lipca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok (sygn. SK 18/09), w którym uznał przepisy Ustawy o podatku dochodowym od osób  fizycznych odnoszące się do opodatkowania przychodów z nieujawnionych źródeł za niekonstytucyjne. Trybunał uznał, że zakwestionowane przepisy obarczone są poważnymi wadami legislacyjnymi, dotyczącymi ich konstrukcji i treści. Przepisy, na podstawie których orzekał fiskus, były nieprecyzyjne i niejednoznaczne. W niejasny sposób kształtowały pojęcie przychodu, który podlegał opodatkowaniu, niejednoznacznie określały także zasady odnoszące się do biegu terminu do ustalenia zobowiązania podatkowego. Nie pozwalały również na możliwość uwzględnienia zarzutu przedawnienia zobowiązania podatkowego na zasadach ogólnych.

Sytuacja prawna podatników po opublikowaniu wyroku
Wyrok Trybunału opublikowany został w Dzienniku Ustaw (z dn. 27 sierpnia 2013 r.). Wskazany wyrok niesie poważne konsekwencje prawne dla osób, którym wymierzono podatek z nieujawnionych źródeł przychodów za lata 1998-2006. Podatnicy ci mają możliwość wystąpienia z wnioskiem do organu podatkowego o wznowienie postępowania w sprawie. Żądanie skierować należy w tym wypadku do organu, który wydał decyzję w ostatniej instancji. Co istotne – termin na złożenie wniosku w tej sprawie jest terminem zawitym i wynosi jedynie miesiąc od dnia opublikowania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw. Uwzględniając datę publikacji, termin
ten upływa dnia 27 września 2013 r.
Jeśli wyrok w sprawie wydał sąd administracyjny (WSA lub NSA), podatnicy mogą złożyć wniosek o wznowienie postępowania sądowo-administracyjnego. Umożliwi to uchylenie zapadłego w sprawie wyroku, a następnie wydanych wcześniej decyzji administracyjnych. W tym przypadku termin na złożenie wniosku wynosi trzy miesiące (upłynie więc 27 listopada 2013 r.) W obu wskazanych powyżej wypadkach w wyniku uchylenia decyzji zapłacony podatek musi być podatnikowi zwrócony przez organ podatkowy wraz z odsetkami naliczonymi od dnia zapłaty do dnia zwrotu.
Jeśli postępowanie w sprawie wymierzenia podatku z nieujawnionych źródeł za lata 1998-2006 nadal się toczy, niezależnie od stadium, w jakim się ono znajduje, winno zostać umorzone. Organ nie może również już wszczynać postępowań odnoszących się do wskazanego okresu.

Podatek za lata 2007-2013
Nieco inaczej przedstawia się sytuacja tych podatników, którym wymierzono podatek z nieujawnionych źródeł przychodów za lata 2007-2013. Zakwestionowane przez Trybunał przepisy obowiązywały do 31 grudnia 2006 r. Teoretycznie więc wyrok nie ma zastosowania do przepisów obowiązujących później. W praktyce przyjąć trzeba jednak, iż sytuacja nie jest tak jednoznaczna. Przepisy obowiązujące od 2007 r. są w niewielkim tylko stopniu różne od tych, które obowiązywały uprzednio. Dostrzeżone przez Trybunał Konstytucyjny wady przepisów nie zostały wyeliminowane w przepisach obowiązujących obecnie. Tym samym uznać należy, że również w odniesieniu do nich wyrok ten będzie miał zastosowanie. Praktyka postępowania fiskusa w tym zakresie może być oczywiście różna. Organy podatkowe często stoją na stanowisku, iż nie mogą samodzielnie uznawać niekonstytucyjności przepisu, a bazować jedynie mogą na orzeczeniu Trybunału. W razie więc próby wymierzenia przez organy podatku za ww. lata, zasadnym będzie podniesienie przez podatnika zarzutu niekonstytucyjności wskazanych przepisów, ewentualnie wystąpienie do sądu administracyjnego orzekającego w sprawie o skierowanie do Trybunału Konstytucyjnego wniosku o zbadanie obecnie obowiązujących przepisów z Konstytucją. Sąd administracyjny może zwrócić się z takim pytaniem na podstawie art. 193. Konstytucji, jak i w oparciu o art. 3. Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W świetle oczywistej niekonstytucyjności obecnie obowiązujących przepisów wydaje się, iż organy skarbowe samodzielnie winny umarzać wskazane postępowania, tym bardziej zaś nie wszczynać nowych, aż do wprowadzenia przez ustawodawcę zmian przepisów, zgodnie z wytycznymi określonymi przez Trybunał.
 

Adw. Maciej Witkowski