Przyczynienie się poszkodowanego – co to takiego?

 Zdarzenia losowe są nieuniknioną częścią życia. W związku z różnymi zdarzeniami może powstać obowiązek naprawienia szkody (vide: wcześniejsze artykuły autora).  Przepisy prawa przewidują odpowiedzialność odszkodowawczą, czyli nakładają na dany podmiot obowiązek zapłaty odszkodowania (lub zadośćuczynienia). Wysokość odszkodowania zależy od rozmiaru poniesionej przez poszkodowanego szkody ale rozmiar tej szkody nie określa w sposób bezwzględny wysokości odszkodowania. Ustalenie wysokości odszkodowania wymaga uwzględnienia wielu różnych czynników, które związane są regulacjami prawnymi ale też z okolicznościami, w których doszło do powstania szkody. Analizie podlega nie tylko zachowanie podmiotu, któremu można przypisać odpowiedzialność za szkodę, ale także zachowanie samego poszkodowanego, którego zachowanie mogło przyczynić się do jej powstania lub zwiększenia.

  Zgodnie z art. 362 Kodeksu Cywilnego „Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, zwłaszcza do stopnia winy obu stron”.
Gdy określone zachowanie poszkodowanego, będące w normalnym związku przyczynowym ze szkodą, wpłynęło na jej powstanie lub zwiększenie, to podmiot za nią odpowiedzialny może zostać zwolniony z obowiązku naprawiania szkody w takim zakresie, w jakim udział w szkodzie może zostać przypisany poszkodowanemu.

  Oznacza to, że wysokość odszkodowania zostanie zmniejszona z reguły o określony ułamek (np. o ¼, ⅓, ½) lub w określonym procencie (np. 20%, 40%, 50%). Może też niekiedy polegać na odliczeniu pewnej sumy lub pominięciu niektórych składników odszkodowania. Analizie podlega m.in. kwestia zawinienia poszkodowanego, rozmiar i waga uchybień, motywy niewłaściwego działania (np. altruizm), nieuzasadniona bierność poszkodowanego (np. zaniechanie opłacalnej naprawy uszkodzonej rzeczy czy też zaniechanie minimalizacji szkody). 
Temat jest dość obszerny, w związku z tym zostaną w tym miejscu pominięte szczegółowe rozważania. Dla przykładu można wskazać następujące zachowania, które w orzecznictwie sądów zostały uznane za przyczynienie się poszkodowanego do powstania lub zwiększenia szkody:

  1. Osoba, która decyduje się na jazdę samochodem z kierowcą  będącym w stanie po spożyciu alkoholu, przyczynia się do odniesionej szkody powstałej w wyniku wypadku komunikacyjnego, gdy stan nietrzeźwości kierowcy pozostaje w związku przyczynowym z tym wypadkiem. Jednocześnie przyjmuje się, że spożywanie napoju alkoholowego z takim kierowcą przed jazdą należy uważać za przyczynienie się do powstania szkody w stopniu znacznym (por.wyroki SN: z 2.12.1985r., IV CR 412/85, OSPIka 1986, nr 4, poz 87 oraz z 6.06.1997r., II CKN 213/97, OSNC 1998, nr 1, poz.5);

  2. Brak zapięcia pasów bezpieczeństwa – „Sąd pierwszej instancji uznał, że zachowanie powoda, wyrażające się w zaniechaniu zapięcia pasów bezpieczeństwa, było zachowaniem obiektywnie nieprawidłowym. (…) Świadomość obowiązku zapinania pasów bezpieczeństwa jest bowiem  na tyle powszechna, że uchybienie temu obowiązkowi przez pasażera musi być traktowane jako oczywiste, rażące niedbalstwo, usprawiedliwiające ograniczenie odpowiedzialności zobowiązanego na podstawie art. 362 Kodeksu Cywilnego (wyr. SA w Warszawie z 13.06.2014r., VI ACa 1555/13, Legalis);

  3. Poruszanie się pieszego prawą stroną jezdni, porą nocną bez oznakowania – „(pieszy) …..nie zachował ostrożności poruszając się w warunkach nocnych, czym naruszył przepis art. 3 pkt 1 prawa o ruchu drogowym; ponadto nie ostrzegł innych uczestników ruchu o sprowadzonym przez siebie zagrożeniu poprzez użycie sygnałów świetlnych lub odblaskowych, co istotne – nie ustąpił pierwszeństwa pojazdowi – wskutek czego naruszył przepis art. 11 pkt 1 prawa o ruchu drogowym. Te wszystkie okoliczności spowodowały uznanie przez Sąd pierwszej instancji, że … przyczynił się do spowodowania wypadku w 25%” (wyr. SA w Warszawie z dn.10.05.2018r., V ACa 1317/17).
Przyczynienie się poszkodowanego do szkody  może być, jak widać powyżej, przesłanką do zmniejszenia odszkodowania – nigdy jednak nie prowadzi do wyłączenia obowiązku naprawienia szkody. Okoliczności, w jakich doszło do szkody należy każdorazowo rozpatrywać z uwzględnieniem całokształtu konkretnej sytuacji. 

Kancelaria Radcy Prawnego Jarosław Kornacki
Al. Wolności 15/3, 62-800 Kalisz
Tel. 603 063 056