Urlop wychowawczy

W celu stworzenia pracownikowi odpowiednich warunków do sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem w pierwszych latach jego życia, prawo przyznaje szczególne uprawnienie związane z rodzicielstwem – urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy. Pozwala on połączyć obowiązki opiekuńcze z zawodowymi, pozwalając pracującym rodzicom lub opiekunom uczestniczyć w wychowaniu dziecka.

Na czym on polega?
Urlop wychowawczy jest urlopem bezpłatnym, w wymiarze do 36 miesięcy, podczas którego rodzic podlega ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu, a po jego zakończeniu pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku. Podczas jego trwania składki na ubezpieczenie finansowane są w całości (za pośrednictwem ZUS) przez budżet państwa. 
W tym czasie nie otrzymuje się jednak zasiłku macierzyńskiego, który wypłacany jest tylko podczas urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego.
Co ważne – prawo do skorzystania z takiego urlopu nie jest uzależnione od braku możliwości zapewnienia opieki dziecku przez innego domownika. Opieka taka nie musi mieć charakteru wyłącznego. Rodzice dziecka mogą przebywać bowiem jednocześnie na urlopie wychowawczym przez okres 4 miesięcy.
Ponadto możliwy jest podział urlopu aż na 5 części.

Jeden miesiąc dla drugiego rodzica
Nowym uregulowaniem jest wprowadzenie konieczności wykorzystania 1 miesiąca urlopu przez drugiego rodzica lub opiekuna dziecka. Okres ten jest wyodrębniony z przysługujących 36 miesięcy urlopu. Jednak w razie jego niewykorzystania przez drugiego z rodziców, uprawnienie to przepada.
W takiej sytuacji jeśli np. matka wykorzysta 35 miesięcy, a pracujący ojciec dziecka nie zdecyduje się na skorzystanie z ostatniego miesiąca z pełnej puli urlopu wychowawczego, to miesiąc ten przepadnie. Nie można bowiem przenieść tego prawa na pierwszego rodzica, co w praktyce oznacza, że urlop wyniesie wtedy maksymalnie 35 miesięcy. 

Komu i kiedy przysługuje?
Z urlopu wychowawczego mogą skorzystać osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Ponadto, aby się o niego ubiegać, niezbędny jest co najmniej 6-miesięczny staż pracy. Można go wtedy wykorzystać do ukończenia przez dziecko 5. roku życia lub w przypadku opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym – do ukończenia przez nie 18. roku życia. Urlop ten nie przysługuje jednak rodzicom wykonującym pracę na podstawie tzw. umowy śmieciowej (zlecenia czy umowy o dzieło). 

Tylko na wniosek!
Aby skorzystać z omawianej instytucji, rodzic lub opiekun musi zwrócić się z pisemnym wnioskiem o jego udzielenie do swojego pracodawcy. Należy pamiętać o tym, że musi to zrobić najpóźniej na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza korzystać z urlopu.
Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego powinien zawierać przede wszystkim wskazanie jego daty rozpoczęcia i zakończenia oraz wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko.  Do wniosku należy dołączyć m.in. pisemne oświadczenie drugiego z rodziców o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku.  Ponieważ oboje rodzice mogą jednoczesne przebywać na urlopie (do 4 miesięcy), muszą dołączyć pisemne oświadczenie drugiego z nich o okresie, w którym  zamierza skorzystać z tego uprawnienia. 
W przypadku gdy urlop dotyczy opieki nad dzieckiem niepełnosprawnym, do wniosku dołączyć należy także orzeczenie stwierdzające niepełnosprawność.
Pracownik ma prawo do wycofania wniosku nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego przez złożenie pracodawcy pisemnego oświadczenia. 
Przepisy przewidują także możliwość rezygnacji z urlopu wychowawczego w terminie późniejszym, po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy i za jego zgodą. Można ją zgłosić ustnie lub pisemnie, jednak nie później niż 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Szczególna ochrona pracowników
Już od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego, aż do dnia zakończenia tego urlopu pracodawca nie może rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę. Jest to dopuszczane jedynie wyjątkowo – gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.

Joanna Suszyńska,
aplikantka radcowska