Znęcanie fizyczne i psychiczne

 Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece należą do szczególnej kategorii. Dlatego, że sprawca i ofiara bardzo często są członkami tej samej rodziny i zwykle mieszkają pod jednym dachem. Przepisy prawa karnego wyróżniają kilka przestępstw tego rodzaju, a jednym z nich jest znęcanie się fizycznie lub psychiczne. Przestępstwo to zostało spenalizowane w art. 207 kodeksu karnego.
Przepisy nie regulują, na czym polega znęcanie się, ale można przyjąć, że jest to każde postępowanie nacechowane zamiarem krzywdzenia fizycznego lub psychicznego. W szczególności jest to zadawanie urazów, bicie, sprawianie bólu fizycznego, ale także sprawianie ciężkich przykrości moralnych. O ile ze zdiagnozowaniem znęcania fizycznego nie będzie większych trudności, to znęcanie psychiczne jest nieuchwytną, najbardziej złośliwą formą maltretowania, polegającą na dręczeniu psychicznym poprzez znieważanie, groźby bezprawne, straszenie, wyszydzanie, poniżanie, wrzaski. Pomysłowość ludzka, jak skrzywdzić drugą osobę, nie zna granic, dlatego katalog przypadków jest tu otwarty i każdy przypadek wymaga indywidualnej, obiektywnej oceny.  
Znęcanie się jest działaniem złożonym zazwyczaj z wielu fragmentów zachowania przestępczego, ale nie wyklucza się działania jednorazowego, jeżeli intensywnością swą realizuje stan powszechnie rozumiany jako znęcanie się. Istotne jest, aby sprawca działał z zamiarem wyrządzenia krzywdy fizycznej lub moralnej, niezależnie z jakich pobudek.
Ofiarą przestępstwa znęcania może paść osoba najbliższa albo pozostająca w stosunku zależności od sprawcy. Znęcania można dopuścić się także wobec małoletniego lub osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny.
Osobami najbliższymi w rozumieniu przepisów są w szczególności małżonkowie, rodzicie, dziadkowie, dzieci, wnuki, rodzeństwo, ojczym, macocha, przysposabiający i przysposobiony oraz pozostający we wspólnym pożyciu. Należy mieć na uwadze, że rozwiedzeni małżonkowie nie są dla siebie osobami najbliższymi. Jeżeli nie pozostają we wspólnym pożyciu lub w stosunku zależności, to nie jest możliwe popełnienie tego przestępstwa. Pomimo iż faktycznie może dochodzić do znęcania.
Natomiast przez stosunek zależności należy rozumieć jednostronną zależność formalną lub faktyczną, służbową, rodzinną, ekonomiczną czy innego rodzaju. Ważne jest, aby osoba zależna nie miała swobody podejmowania decyzji, bez zgody ze strony osoby, pod wpływem której pozostaje. Takie sytuację mogą mieć miejsce w relacji np. pracodawca – pracownik, nauczyciel – uczeń, lekarz – pacjent.
Znęcanie się w typie podstawowym zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Jeżeli sprawca dopuszcza się znęcania ze szczególnym okrucieństwem, kara może wynieść  do 10 lat pozbawienia wolności. W przypadku gdy w wyniku znęcania się fizycznego lub psychicznego pokrzywdzony targnie się na własne życie, wówczas sprawca podlega karze od 2 do 12 lat pozbawiania wolności.
Przestępstwo znęcania się jest przestępstwem ściganym z urzędu, ale organy ścigania muszą się o nim dowiedzieć. Zwykle konieczne jest złożenie zawiadomienia o przestępstwie. Zawiadomienie może złożyć każdy, kto wie o popełnionym przestępstwie. Następnie organy ścigania prowadzą postępowanie przygotowawcze, po którym prokurator kieruje do sądu akt oskarżenia. Pokrzywdzony może wówczas zgłosić swój udział w charakterze oskarżyciela posiłkowego, co da mu szereg uprawnień procesowych.
Ważne jest, aby będąc ofiarą przestępstwa, zbierać wszelkie możliwe dowody, w tym również „nielegalne” nagrania. Sądy coraz częściej uznają za dowód nagranie, w którym uczestniczyła ofiara i sprawca. Zwłaszcza gdy wszystko dzieje się w czterech ścianach, trudno jest udowodnić, że doszło do przestępstwa. Dodatkowo czasem ofiary, jako osoby najbliższe, odmawiają składania zeznań przed sądem, co wobec braku innych mocnych odwodów prowadzi do uniewinnienia sprawcy. Mimo to, wg statystyk policji, co roku stwierdza się ponad 17 tys. skazań za znęcanie.