Przeszkody małżeńskie, czyli kiedy nie możesz wziąć ślubu

Planując zawarcie małżeństwa, często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że może być ono niedopuszczalne. Właśnie dlatego przed udaniem się do Urzędu Stanu Cywilnego sprawdźmy, czy nie istnieją prawne przeszkody do jego zawarcia. Co prawda zdarzają się one rzadko, ale warto się upewnić, by uniknąć przykrych niespodzianek.

Przeszkody małżeńskie
– co to takiego?
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wymienia 7 okoliczności wyłączających możliwość zawarcia małżeństwa. Niektóre odnoszą się zarówno do kobiety i mężczyzny, a inne tylko do jednego z nich.
Najbardziej znanymi przeszkodami jest nie osiągnięcie wymaganego prawem wieku (dla kobiety, jak i dla mężczyzny wynosi on 18 lat) oraz pozostawanie w innym związku małżeńskim, czyli tzw. zakaz bigamii. Niemożliwe jest poślubienie osoby spokrewnionej w linii prostej (rodzice, dziadkowie itd.) oraz w linii bocznej drugiego stopnia
(rodzeństwo). Podobnie jeśli chodzi o powinowatych w linii prostej (np. teściowa – zięć) oraz o osoby, które łączy stosunek przysposobienia (przysposabiający i  przysposobiony).
Ponadto okolicznością taką jest ubezwłasnowolnienie całkowite, choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy chociażby jednego z narzeczonych.

Wyjątki
Nie wszystkie wymienione wcześniej przeszkody mają charakter bezwzględny, który definitywnie uniemożliwiłby zawarcie związku małżeńskiego. Niektóre z nich, w ściśle określonych przypadkach, mogą zostać pominięte, dlatego nazywamy je przeszkodami względnymi albo usuwalnymi.
Do wyjątków zaliczamy sytuację, gdy sąd z ważnych powodów może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła lat 16, a z okoliczności sprawy wynika, że zawarty związek będzie zgodny z dobrem założonej rodziny. W praktyce takim „ważnym powodem” jest zazwyczaj ciąża lub narodziny dziecka przyszłych małżonków.
Do odstępstwa może dojść również wtedy, gdy choroba psychiczna albo niedorozwój umysłowy  nie zagraża małżeństwu (nie zachodzi niebezpieczeństwo agresywnych zachowań względem przyszłego  współmałżonka lub dzieci ze strony chorego) ani zdrowiu przyszłego potomstwa (gdy choroba nie jest  dziedziczona). Jedynie w takich przypadkach sąd może zezwolić osobie chorej na wstąpienie w związek małżeński.
W nadzwyczajnych sytuacjach możliwe jest to także pomiędzy powinowatymi w linii prostej, kiedy więź emocjonalna pomiędzy powinowatymi gwarantuje prawidłowe funkcjonowanie związku.

Skutki zawarcia małżeństwa pomimo istnienia przeszkody
W przypadku wstąpienia w związek małżeński wbrew istnieniu wymienionej w przepisach przeszkody  mamy do czynienia z bardzo specyficzną sytuacją prawną. Zawarte małżeństwo jest bowiem ważnym , ale wadliwym stosunkiem prawnym. Polskie prawo rodzinne nie przewiduje w takich wypadkach  nieważności małżeństwa z mocy prawa. Istnieje jednak możliwość jego unieważnienia orzeczeniem sądu. Jeżeli dojdzie do takiego rozstrzygnięcia, to unieważnia ono związek małżeński z mocą wsteczną, dlatego też mamy wtedy do czynienia z sytuacją, jakby nigdy nie doszło do jego zawarcia.
 
Odpowiedni tryb uzyskiwania zgody sądu
Zawarcie małżeństwa pomimo istnienia  przeszkody małżeńskiej może nastąpić wyłącznie na podstawie zezwolenia sądu, które w każdym wypadku ma charakter fakultatywny (sąd może, ale nie musi na to zezwolić). Zezwolenie to wyrażone jest w postanowieniu sądu i wydawane jest w postępowaniu nieprocesowym. 
Zarówno w doktrynie, jak i w praktyce sądowej pojawił się problem, czy niezbędna zgoda sądu może zostać udzielona dopiero po zawarciu małżeństwa, w sytuacji, gdy istnieją podstawy do jej udzielenia. Kwestia ta jest dość sporna, jednak przeważa pogląd, że wydanie takiego zezwolenia jest dopuszczalne i stanowi ono konwalidację wadliwego małżeństwa.

Przeszkody wynikające
z prawa kanonicznego
Omawiane przeszkody, stojące przed parami chcącymi wstąpić w związek małżeński, uzasadnione są  zarówno czynnikami społecznymi, etycznymi, jak i biologicznymi. Jeżeli narzeczeni planują stanąć na ślubnym kobiercu w kościele katolickim, to pod uwagę muszą wziąć także szereg innych okoliczności. Prawo kanoniczne wyróżnia 12 różnych przeszkód powodujących, że dana osoba jest niezdolna do zawarcia małżeństwa wyznaniowego. Zaistnienie chociażby jednej z nich nie pozwala na ważne, a zarazem godziwe wzięcie ślubu. Część z nich pokrywa się z przeszkodami zawartymi w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, lecz duża część jest zupełnie odmienna i mogłaby być tematem osobnego artykułu. 

Joanna Suszyńska, aplikantka radcowska