Testament ustny

Od dłuższego czasu opiekowałam się moją kuzynką. Jej najbliższa rodzina wyjechała za granicę i nie interesowała się jej losem. Kuzynka chorowała i niedawno, niestety, zmarła. Jeszcze przed swoją śmiercią wielokrotnie wskazywała, że po śmierci cały swój majątek chce przekazać na moją rzecz. Niestety, nie sporządziła testamentu pisemnego – ani samodzielnie, ani też u notariusza. Nie zdążyła tego zrobić, gdyż umarła nagle. Chciałam zapytać, kto w takim razie będzie dziedziczył po niej majątek. Słyszałam, że istnieje możliwość sporządzenia testamentu ustnego. Czy w takiej sytuacji to ja będę jej spadkobiercą, jeśli mówiła, że chce mi wszystko zapisać, czy też spadkobiercami będą jej dzieci?

Poruszona przez Panią kwestia odnosi się do możliwości sporządzenia przez spadkodawcę testamentu ustnego. Oczywiście, zgodnie z przepisami prawa istnieje taka możliwość, by powołać swoich spadkobierców w drodze testamentu ustnego. Testament taki ma jednak charakter szczególny i możliwość jego skutecznego sporządzenie obwarowany jest określonymi warunkami.
Możliwość powołania spadkobierców w drodze testamentu ustnego będzie miała miejsce wyłącznie w sytuacji nadzwyczajnej, kiedy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo też jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe czy bardzo utrudnione. Dla oceny ważności testamentu sporządzonego przez Pani kuzynkę będzie więc miało znaczenie to, w jakich okolicznościach wyrażona została ostatnia wola. W szczególności to, czy osoba składająca oświadczenie obawiała się o swoje życie (np. na skutek nagłego, nieoczekiwanego pogorszenia stanu zdrowia) lub też czy zachodziły okoliczności, które powodowały utrudnienie lub wręcz uniemożliwienie sporządzenia jej testamentu (np. katastrofa naturalna, powódź itp.). Jeśli takie okoliczności nie miały miejsca, testament nie będzie mógł być uznany za wiążący.
Dodatkowo warunkiem ważności testamentu ustnego będzie wyrażenie przez spadkodawcę swojej ostatniej woli przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Zaznaczyć trzeba, że świadkami nie mogą być przypadkowe osoby. Wymaga się, by były to osoby obecne podczas składania oświadczenia woli, do których spadkodawca kierował swoje oświadczenie i które były świadome swojej roli oraz rozumiały treść oświadczenia spadkodawcy. Nie wystarczą więc jedynie ogólnie stwierdzenia Pani krewnej, wskazujące komu chce zapisać po śmierci majątek.
Ustawa precyzuje również dodatkowe warunki względem świadków. Świadkami testamentu ustnego nie mogą być osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych, niewidome, głuche lub nieme, nieumiejące pisać i czytać, niewładające językiem, w którym spadkodawca sporządził testament, lub też skazane prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania. Testament sporządzony w obecności takich świadków, czy choćby jednego z takich świadków, jest bezwzględnie nieważny.
Nie może być również świadkiem przy sporządzeniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, jej małżonek, krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Jeśli świadkiem byłaby któraś z wymienionych powyżej osób, testament nie będzie w całości nieważny, nieważnością dotknięte zostaną jedynie postanowienia przysparzające osobie takiej, lub jej małżonkowi, krewnemu lub powinowatemu, jakąkolwiek korzyść. Jeśli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że spadkodawca nie sporządziłby testamentu bez nieważnego zapisu, nieważny będzie cały testament.
Jeśli w myśl wskazanych powyżej zasad testament został prawidłowo sporządzony, konieczne będzie jego stwierdzenie, tj. ustalenie jego treści. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków, albo też osoba trzecia, spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia. Konieczne jest podanie przy tym miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma. Pismo muszą podpisać spadkodawca oraz minimum dwóch obecnych świadków sporządzenia testamentu.
Jeśli treść testamentu nie została w ten sposób stwierdzona, możliwe jest ustalenie treści testamentu ustnego przed sądem. Sąd przesłucha wówczas świadków testamentu ustnego. Ustalenia treści testamentu ustnego dokonać należy w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku.