Mecenas radzi - jak odwołać umowę darowizny?

– Panie Mecenasie, proszę o pomoc. Rok temu podarowałem wnukowi mieszkanie. Od tego czasu nasze relacje pogorszyły się i to znacznie – wnuk zachowuje się wobec mnie bardzo źle. Czy istnieje jakaś możliwość cofnięcia tej darowizny?” – pyta p. Henryk.

  Panie Henryku, umowa darowizny uregulowana w kodeksie cywilnym jest o tyle specyficzna, że nie ma charakteru odpłatnego - przysporzenie (w Pana przypadku przekazanie mieszkania) ma charakter nieodpłatny. Naturalnym zatem jest, że obdarowany (wnuk), który otrzymuje darmowe mieszkanie na starcie swojego dorosłego życia, powinien szanować darczyńcę (Pana) i wyrażać wobec niego wdzięczność za przekazane mieszkanie. 

  Dla przypadków takich jak Pana, kodeks cywilny przewidział pewną możliwość „odkręcenia” umowy darowizny – jest nią instytucja odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności. Zgodnie z art. 898 § 1 kodeksu cywilnego: „Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.” Jak zatem Pan widzi, aby móc skutecznie odwołać darowiznę, obdarowany musiałby dopuścić się względem Pana czynu charakteryzującego się rażącą niewdzięcznością względem darczyńcy. Trudno mi ocenić, jak sytuacja wygląda w Pana konkretnym przypadku, jednak nie ulega wątpliwości, że rażąca niewdzięczność może objawiać się zarówno poprzez czyny (np. popełnienie przestępstwa wobec darczyńcy), ale także zaniechania (np. zaniechanie opieki nad darczyńcą, do której obdarowany był zobowiązany). Fakt, że katalog ten nie jest w żaden sposób uregulowany pozwala sądowi każdorazowo podchodzić indywidualnie do sprawy i w związku z tym badać istnienie rażącej niewdzięczności w każdym konkretnym zachowaniu obdarowanego. 

  Jeśli stwierdzi Pan, że zachowanie wnuka względem Pana wypełnia znamiona rażącej niewdzięczności, następnym krokiem jest złożenie oświadczenia o odwołaniu umowy darowizny. Zgodnie z art. 900 k.c., oświadczenie takie musi być złożone obdarowanemu na piśmie. Pisząc takie oświadczenie proszę również uzasadnić, jakie zachowanie wnuka potraktował Pan jako rażącą niewdzięczność. Oczywiście, wskazane uzasadnienie powinno być jak najbardziej precyzyjnie z uwagi na następny etap postępowania, co wskażę poniżej.  

  Proszę mieć na względzie fakt, że samo oświadczenie o odwołaniu darowizny nie będzie wystarczające – koniecznym jest jeszcze zwrotne przeniesienie prawa własności nieruchomości w formie aktu notarialnego. Teoretycznie, jeśli odwołanie darowizny jest uzasadnione, wnuk bez żadnych zastrzeżeń powinien stawić się u notariusza i przenieść prawo własności wskazanego mieszkania z powrotem na Pana. Niestety, mając na względzie doświadczenie życiowe, to wnuk prawdopodobnie nie stawi się dobrowolnie u notariusza, a Pana będzie czekało postępowanie sądowe w przedmiocie zobowiązania wnuka do złożenia oświadczenia woli. Innymi słowy – przed sądem będzie Pan musiał udowodnić, że odwołanie darowizny można uznać za skuteczne, a wnuk bez wyraźnego powodu odmawia dobrowolnego stawienia się u notariusza. Jeśli sąd podzieli Pana zdanie, wyda wyrok, który zastąpi wspomniane oświadczenie woli obdarowanego i na jego podstawie będzie Pan mógł podjąć dalsze kroki prawne, które ostatecznie doprowadzą do powrotnego przeniesienia prawa własności mieszkania na Pana rzecz. 
Podsumowując, pomimo że umowa darowizny ma charakter nieodpłatny, niewątpliwie powoduje po stronie obdarowanego moralny obowiązek stosownego zachowania względem darczyńcy. Jeśli obdarowany dopuści się względem darczyńcy zachowania, które może zostać uznane za rażącą niewdzięczność, możliwym jest odwołanie darowizny. Należy jednak pamiętać, że w zdecydowanej większości przypadków obdarowani nie będą chcieli dobrowolnie zwrócić rzeczy i w związku z tym sprawy takie będą kończyły się sporem sądowym. W związku z tym, ze swojej strony zalecam gromadzenie jak najpełniejszego materiału dowodowego jeszcze przed podjęciem jakichkolwiek kroków prawnych, aby na koniec mieć możliwość przekonania sądu do swoich racji. 

Adw. Krzysztof Liberda